กรมศิลปากร

ภาพเก่าเล่าอดีต : พระราชพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยา

บทความวิชาการจดหมายเหตุเรื่อง ภาพเก่าเล่าอดีต : พระราชพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยาผู้แต่ง : สาลินี ชุ่มวรรณ์ ข้าราชการบำนาญ สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากรตีพิมพ์ลงนิตยสารศิลปากร ปีที่ ๔๙ ฉบับที่ ๓ (เดือนพฤษภาคม-มิถุนายน ๒๕๔๙)หน้า ๙๗-๙๘

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์

ตำนานพิธีตรุษ พระนิพนธ์ กับทั้ง พระวิจารณ์ ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์

ตำนานพระพิมพ์ พระพุทธรูปสมัยต่าง ๆ ในประเทศไทย และพุทธศิลปในประเทศไทย

บริบาลบุรีภัณฑ์, หลวง, ยอช เซเดย์ และสุภัทรดิศ ดิศกลุ, ม.จ. ตำนานพระพิมพ์ พระพุทธรูปสมัยต่าง ๆ ในประเทศไทย และพุทธศิลปในประเทศไทย. พิมพ์ครั้งที่ 19. พระนคร : กรมศิลปากร, 2510. ตำนานพระพิมพ์ พระพุทธรูปสมัยต่าง ๆ ในประเทศไทย และพุทธศิลปในประเทศไทย นี้ เนื้อหากล่าวถึงมูลเหตุในการสร้างพระพิมพ์ ของศาสตราจารย์ยอช เซเดส์ ส่วนเรื่องพระพุทธรูปสมัยต่าง ๆ ในประเทศไทย ของหลวงบริบาลบุรีภัณฑ์ จะให้ความรู้ในด้านการศึกษาค้นคว้าทางโบราณคดี ประวัติศาสตร์ของชาติไทย เรื่องศาสนาของคนไทยกับวัฒนธรรมไทยที่เกี่ยวเนื่องในพระพุทธศาสนา

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์

วัดบ้านนาควาย

วัดบ้านนาควาย ตั้งอยู่ที่ถนนสุขาสงเคราะห์ ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี สร้างขึ้นหลังจากก่อตั้งเมืองอุบลราชธานี ซึ่งอยู่ในสมัยรัตนโกสินทร์ ประมาณกลางพุทธศตวรรษ ๒๔ ถึงต้นพุทธศตวรรษที่ ๒๕ โดยมีสิ่งสำคัญ คือ อุโบสถ (สิม) วัดบ้านนาควาย . อุโบสถ (สิม) วัดบ้านนาควาย สร้างขึ้นในสมัยญาคูทา เป็นเจ้าอาวาสลำดับที่ ๒ มีรูปแบบเป็นสิมทึบแบบพื้นถิ่นอีสาน ตัวอาคารก่ออิฐถือปูนตั้งบนฐานบัว (ฐานเอวขัน) ในผังสี่เหลี่ยมผืนผ้า หันหน้าอาคารไปทางทิศตะวันออก ขนาด ๔ ห้อง ห้องหน้าเป็นโถง มีบันไดทางขึ้นตอนกลางด้านหน้า โครงสร้างอาคารใช้เสาไม้กลมและผนังรับน้ำหนักหลังคาจั่ว มีพาไลด้านหน้ามุงสังกะสีเพื่อคลุมบันไดทางขึ้น น่าจะทำในชั้นหลัง ส่วนหลังคาจั่วมุงกระเบื้องเคลือบ หลังคาประดับช่อฟ้า (โหง่) ใบระกา และหางหงส์ หน้าบันตีไม้ในแนวตั้งตกแต่งด้วยไม้ระแนงที่ตีเป็นแนวทะแยง ๒ เส้น และตรงกลาง ๑ เส้น มีประตูทางเข้าด้านหน้า ๑ ช่อง มีหน้าต่างด้านละ ๑ ช่องในตอนกลางของผนัง ด้านหลังก่อทึบ คันทวยไม้รูปเสาแบบบัวตัดให้เห็นโครงสร้างเพียงครึ่งเดียว ผนังด้านนอกเฉพาะด้านทิศตะวันออกเขียนภาพตอนมารผจญ ผนังด้านในทั้ง ๔ ด้าน เขียนภาพตอนประสูติ ปรินิพพาน ภาพชาดกเรื่องปาจิตต์กุมารชาดก และมหาเวสสันดรชาดก นอกจากนี้ยังสอดแทรกภาพสะท้อนชีวิตความเป็นอยู่ของชาวอีสานที่มีชาวจีน แขก ฝรั่งร่วมอยู่ในสังคมเดียวกันอีกด้วย โดยใช้สีแดง เขียว ตัดเส้นด้วยสีดำบนพื้นขาว โบราณสถานสิมวัดบ้านนาควายได้รับการบูรณะครั้งหลังสุดใน พ.ศ. ๒๕๕๔ . กรมศิลปากรประกาศขึ้นทะเบียนและกำหนดพื้นที่โบราณสถานสิมวัดบ้านนาควาย ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๑๑ ตอนที่ ๘๕ง วันที่ ๒๕ ตุลาคม ๒๕๓๗ พื้นที่โบราณสถานประมาณ ๑ ไร่ ๖๙ ตารางวา --------------------------------------- ++++อ้างอิงจาก++++ . คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุฯ. วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์ และภูมิปัญญาจังหวัดอุบลราชธานี. หนังสือเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องใน โอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๖ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๒, ๒๕๔๔.หน้า ๑๓๖ . สำนักศิลปากรที่ ๑๑ อุบลราชธานี. รายงานการบูรณะอุโบสถ (สิม) วัดบ้านนาควาย ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี. เอกสารอัดสำเนา, ๒๕๕๔. ข้อมูล : กลุ่มโบราณคดี สำนักศิลปากรที่ ๙ อุบลราชธานี

ความรู้ทั่วไป

อธิบดีกรมศิลปากร ตรวจงานบูรณะพระวิหาร วัดนางนอง วรวิหาร เขตจอมทอง กรุงเทพมหานคร

วันศุกร์ที่ ๑๐ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๖๕ เวลา ๑๐.๐๐ น. นายกิตติพันธ์ พานสุวรรณ อธิบดีกรมศิลปากร พร้อมด้วยกรรมการ สถาปนิก วิศวกร และผู้ควบคุมงาน ร่วมประชุมคณะกรรมการในโครงการบูรณะพระวิหาร วัดนางนอง วรวิหาร แขวงบางค้อ เขตจอมทอง กรุงเทพมหานคร จากนั้นลงพื้นที่ตรวจงานการบูรณะในส่วนต่างๆ เพื่อเตรียมความพร้อม และหาแนวทางร่วมกัน ก่อนการบูรณะต่อไป

ข่าวประชาสัมพันธ์

พระราชพิธีเดือน5 : พระราชพิธีศรีสัจจปานกาลคเชนทรัศวสนาน

ในสมัยอยุธยามีการประกอบพระราชพิธีสนามต่างๆ ซึ่งกระทำในเดือน 5 (เมษายน) นับเป็นเดือนขึ้นปีใหม่ที่พระมหากษัตริย์ต้องเสด็จออกทอดพระเนตรคล้ายการตรวจกำลังพลสวนสนาม เพื่อเป็นสิริมงคลแก่แผ่นดิน ในพระราชกำหนดกฎมนเทียรบาลจะมีการพระราชพิทธีเผดจ์ศกลดแจตรออกสนาม ซึ่งเป็นพระราชพิธีออกสนามใหญ่ มีกระบวนกองทัพช้าง ม้า กองกำลังทุกหน่วยทั้งหัวเมือง พลเรือน และไพร่ จุดประสงค์ของการประกอบพิธีเพื่อให้ทหาร และพลเรือนแสดงความจงรักภักดี และเป็นการแสดงความพร้อมหรือแสนยานุภาพของกองทหารให้ปรากฏแก่ขุนนางข้าราชการ และเจ้าประเทศราช มีการประกอบพระราชพิธีออกสนามคือพระราชพิธีคเชนทรัศวสนานเป็นพระราชพิธีทอดเชือกดามเชือก และพระราชพิธีศรีสัจจปานกาลหรือ พระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา บางครั้งเรียกต่อกันว่า “พระราชพิธีศรีสัจจปานกาลคเชนทรัศวสนาน” ทำในเดือนห้า และเดือนสิบ เป็นการแสดงพระบรมเดชานุภาพของกษัตริย์และความเข้มแข็งของกองทัพ ขบวนช้าง ม้า และทหาร พระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตย์หรือเดิมเรียกว่า พระราชพิธีศรีสัจจปานกาลเป็นพระราชพิธีที่ยิ่งใหญ่สืบเนื่องมาแต่โบราณ ด้วยคติความเชื่อเกี่ยวกับพระมหากษัตริย์เป็นผู้มีพระราชอำนาจสูงสุดและเป็นศูนย์กลางของพระราชอาณาจักร มีรูปแบบที่จัดขึ้นเพื่อให้พระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการดื่มน้ำสาบานว่าจะจงรักภักดีและซื่อตรงต่อพระมหากษัตริย์ เป็นการให้สัตย์สาบานประเภทหนึ่งที่ใช้น้ำเป็นสื่อกลาง ส่วนในทางปฏิบัติของการถือน้ำนั้นเป็นการเอาคมศาสตราวุธต่างๆ มาทำพิธีสวดหรือสาปแช่ง โดยการอ่านลิลิตโองการแช่งน้ำแล้วเสียบลงในน้ำที่จะนำไปพระราชทานให้ดื่มเป็นหลักสำคัญ พระราชพิธีนี้เชื่อว่ามีมาก่อนการก่อตั้งกรุงศรีอยุธยา และยังเป็นที่แพร่หลายในดินแดนภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในสมัยอยุธยามีหลักฐานวรรณกรรมเรื่อง ลิลิตโองการแช่งน้ำใช้เป็นประกาศคำถวายสัตย์ในพระราชพิธีถือน้ำ พระราชพิธีดังกล่าวนี้ยังประกอบในโอกาสต่างๆ เช่น พระราชพิธีถือน้ำเมื่อพระมหากษัตริย์เสด็จขึ้นครองราชย์ พระราชพิธีถือน้ำเมื่อออกสงคราม นอกเหนือไปจากที่กระทำเป็นประจำทุกปีๆ ละสองครั้ง ในสมัยอยุธยาข้าราชการถือน้ำที่วัดพระศรีสรรเพชญ์ ต่อมาย้ายไปที่พระวิหารมงคลบพิตร เมื่อถือน้ำแล้วใช้ดอกไม้ธูปเทียนไปถวายบังคมพระเชษฐบิดร เป็นรูปเทวดาฉลองพระองค์พระเจ้าอู่ทอง หรือสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 แล้วจึงเข้าไปถวายบังคมพระเจ้าแผ่นดินพร้อมกัน สำหรับในสมัยรัตนโกสินทร์สถานที่ใช้ประกอบพระราชพิธี คือ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม หลังจากนั้นจึงนำดอกไม้ธูปเทียนมาถวายบังคมพระบรมอัฐิของรัชกาลที่ 1 และถวายบังคมพระอัฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาปัยกาธิบดีแทนพระเชษฐบิดร ในรัชกาลต่อๆ มา ยังมีการถวายบังคมพระอัฐิพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวองค์ก่อนๆ ซึ่งเสด็จสวรรคตล่วงไปแล้วโดยลำดับ พระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน เป็นพระราชพิธีออกสนามใหญ่กระทำในเดือนห้า พระราชพิธีนี้เกิดขึ้นจากความต้องการทำพิธีทอดเชือกดามเชือกของพราหมณ์พฤฒิบาศ เป็นส่วนหนึ่งของพิธีทางคชกรรม เพื่อสร้างความเป็นสิริมงคลแก่ช้าง ม้า ให้พระเจ้าแผ่นดินทอดพระเนตร เพื่อเป็นการตรวจกำลังพล ความเข้มแข็งของกองทัพภาพ จิตรกรรมพระราชพิธีสิบสองเดือนที่พระอุโบสถวัดเสนาสนาราม ภาพจิตรกรรมพระราชพิธีสงกรานต์เป็นภาพที่เขียนขึ้นใหม่ ด้านบนของภาพเป็นพระราชพิธีสรงมุธาภิเษก เพื่อความเป็นสิริมงคลของบ้านเมือง โดยพระมหากษัตริย์จะประทับที่พระแท่นนพปฎลเศวตรฉัตร มีท่อไขสหัสธาราสำหรับสรงน้ำตั้งที่ข้างพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยฯ ตอนล่างเป็นภาพพระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน มีการแห่ช้างต้น ม้าต้น ผ่านหน้าพระที่นั่งชัยชุมพล ซึ่งเป็นพระที่นั่งพลับพลาบนกำแพงพระบรมมหาราชวัง เพื่อให้พราหมณ์รดน้ำเพื่อเป็นสิริมงคล เสมือนกับเป็นการแสดงความพร้อมเพรียงด้านแสนยานุภาพของบ้านเมืองภาพพระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน มีการแห่ช้างต้น ม้าต้น ผ่านหน้าพระที่นั่งชัยชุมพล ซึ่งเป็นพระที่นั่งพลับพลาบนกำแพงพระบรมมหาราชวัง เพื่อให้พราหมณ์รดน้ำเพื่อเป็นสิริมงคล เสมือนกับเป็นการแสดงความพร้อมเพรียงด้านแสนยานุภาพของบ้านเมืองภาพพระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน ในภาพจิตรกรรมมีชะนีสีดำอยู่ที่ด้านหลังขบวน แต่ตามความเป็นจริงควรจะเป็นลิงเผือกอันเป็นสหชาติกับช้างอันเป็นสัตว์คู่พระบารมีภาพพระราชพิธีสรงมุธาภิเษก เพื่อความเป็นสิริมงคลของบ้านเมือง โดยพระมหากษัตริย์จะประทับที่พระแท่นนพปฎลเศวตรฉัตร มีท่อไขสหัสธาราสำหรับสรงน้ำตั้งที่ข้างพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยฯเอกสารอ้างอิง 1) ฉัตรบงกช ศรีวัฒนสาร. “การพระราชพิธีสิบสองเดือนในจิตกรรมฝาผนัง วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพมหานคร”. สาระนิพนธ์ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ บัณฑิตวิทยาลัย.มหาวิทยาลัยศิลปากร. 2546. 2) ทศพร ทองคำ. “จิตกรรมพระราชพิธีสิบสองเดือน วัดเสนาสนาราม ต.หัวรอ อ.พระนครศรีอยุธยา จ.พระนครศรีอยุธยา”. การศึกษาเฉพาะบุคคลในประวัติศาสตร์ศิลปะ ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร. 2556. 3) จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชพิธีสิบสองเดือน. กรุงเทพฯ : บรรณกิจ 1991, 2553. -------------------------------------------------------ที่มาของข้อมูล : พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม:Chantharakasem National Museum https://www.facebook.com/294696457254757/posts/5232819673442386/

ความรู้ทั่วไป

ทิฏฐธัมมักตถประโยชน์ 4 ประการ ชั้นประถมศึกษาธิการ

กระทรวงศึกษาธิการ, กรมวิชาการ. ทิฏฐธัมมิกัตถประโยชน์ 4 ประการ ชั้นประถมศึกษาปีที่ 6. พระนคร: ครุสภาลาดพร้าว, 2513. เป็นหนังสือสอนพระพุทธศาสนาแก่เด็ก ทิฏฐธัมมิกัตถประโยชน์ 4 ประการ อธิบายหลักธรรมคำสอนในพระพุทธศาสนา คือ ประโยชน์ปัจจุบัน เป็นหลักธรรมอันอำนวยประโยชน์สุขขั้นต้น เพื่อประโยชน์สุขสามัญที่มองเห็นกันในชาตินี้ที่คนทั่วไปปรารถนา มี ทรัพย์ ยศ เกียรติ ไมตรี เป็นต้น อันจะสำเร็จด้วยธรรม 4 ประการคือ 1) อุฎฐานสัมปทา ถึงพร้อมด้วยความขยันหมั่นเพียร 2) อารักขสัมปทา ถึงพร้อมด้วยการรักษาโภคทรัพย์ 3) กัลยาณมิตตตา การคบคนดีเป็นเพื่อน และ 4) สมชีวิตา การเลี้ยงชีวิตตามกำลังทรัพย์ อยู่อย่างพอเพียง เลี้ยงชีพพอเหมาะ

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์

เรื่องกินโต๊ะจีนและนำเที่ยวจังหวัดเชียงราย

อนุมานราชธน (ยง เสฐียรโกเศศ), พระยา. เรื่องกินโต๊ะจีนและนำเที่ยวจังหวัดเชียงราย. พระนคร : กรมศิลปากร, 2506. กล่าวถึงวิธีการรับประทานอาหารแบบโต๊ะจีน และการนำเที่ยวจังหวัดเชียงราย ด้านภูมิประเทศและสภาพทั่วไป ตลอดจนประวัติความเป็นมาและสถานที่สำคัญ ๆ ของจังหวัดเชียงราย

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์

คัมภีร์แพทย์รักษาและตำรายาเกร็ด

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์

อ้ายเสือย้อยใจยักษ์

ชื่อเรื่อง : อ้ายเสือย้อยใจยักษ์ผู้แต่ง : หะยีเขียดปีพิมพ์ : 2470สถานที่พิมพ์ : กรุงเทพฯสำนักพิมพ์ : โรงพิมพ์ปอทง

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์

พระราชบัญญัติจดหมายเหตุแห่งชาติ พ.ศ. 2556 และการจัดตั้งกองทุนส่งเสริมงานจดหมายเหตุ กรมศิลปากร

วีดิทัศน์

องค์ความรู้ไข้เลือดออก

ความรู้ทั่วไป

สตฺตปฺปกรณาภิธมฺม (สงฺคิณี-มหาปฏฺฐาน) อย.บ.57/6

ชื่อเรื่อง สตฺตปฺปกรณาภิธมฺม (สงฺคิณี-มหาปฏฺฐาน) อย.บ. 57/6ประเภทวัสดุ/มีเดีย คัมภีร์ใบลานหมวดหมู่ พุทธศาสนาลักษณะวัสดุ 28 หน้า : กว้าง 4.5 ซม. ยาว 57 ซม.หัวเรื่อง พุทธศาสนาบทคัดย่อ/บันทึก เป็นคัมภีร์ใบลาน เส้นจาร ฉบับทองทึบ ได้รับบริจาคมาจาก จ.พระนครศรีอยุธยา

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติทั่วประเทศได้อัญเชิญพระพุทธรูปสำคัญออกให้พุทธศาสนิกชนได้สักการะเพื่อความป็นสิริมงคล

เนื่องในโอกาสขึ้นปีใหม่ พุทธศักราช ๒๕๖๖ กรมศิลปากร ได้ร่วมจัดกิจกรรม "ส่งสุขวิถีใหม่ สืบสานวิถีไทย ปลอดภัยสร้างสรรค์" ณ แหล่งเรียนรู้ทางวัฒนธรรม เพื่อเป็นของขวัญปีใหม่ให้กับประชาชน โดยพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติทั่วประเทศได้อัญเชิญพระพุทธรูปสำคัญออกให้พุทธศาสนิกชนได้สักการะเพื่อความป็นสิริมงคล

ข่าวประชาสัมพันธ์

สตฺตปฺปกรณาภิธมฺม (สงฺคิณี-มหาปฏฺฐาน) อย.บ.62/1

ชื่อเรื่อง สตฺตปฺปกรณาภิธมฺม (สงฺคิณี-มหาปฏฺฐาน) อย.บ. 62/1ประเภทวัดุ/มีเดีย คัมภีร์ใบลานหมวดหมู่ พุทธศาสนาลักษณะวัสดุ 20 หน้า : กว้าง 4.5 ซม. ยาว 57 ซม.หัวเรื่อง พุทธศาสนาบทคัดย่อ/บันทึก เป็นคัมภีร์ใบลาน เส้นจาร ฉบับทองทึบ ไม้ประกับธรรมดา ได้รับบริจาคมาจาก จ.พระนครศรีอยุธยา

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์

รายการที่พบทั้งหมด 29,678 รายการ