ลายพรรณพฤกษา คือลวดลายที่ได้รับแรงบันดาลใจจาก กิ่ง ก้าน ใบและดอกของต้นไม้ที่เกี่ยวพันกันและมีการประดิษฐ์ให้เหมาะสมกับการประดับในงานต่างๆ สำหรับโบราณสถานในวัฒนธรรมเขมรนิยมแกะสลักลายพรรณพฤกษาบริเวณหน้าบัน ทับหลัง เสาประดับกรอบประตูและบันแถลง เป็นต้น

ลายกระหนกแบบทวารวดี มีชื่อเรียกกันในหมู่ช่างปัจจุบันว่า "กระหนกผักกูด" เพราะมีลักษณะใกล้เคียงกับใบผักกูด ซึ่งมีแกนกลางเป็นแผ่นโค้ง ขมวดม้วนเข้าม้วนออกอย่างอิสระ แสดงออกถึงความเชี่ยวชาญของช่าง ไม่ได้มีลักษณะลายพุ่งเป็นเปลวแหลมเหมือนลายไทยปัจจุบัน

ลายผักกูด เป็นลวดลายพฤกษาธรรมชาติ ที่มีมาแต่โบราณ ซึ่งรับอิทธิพลมาจากศิลปะอินเดีย ส่งต่อให้แก่ศิลปะทวารวดีรวมถึงศิลปะเขมร และได้พัฒนามาสู่ลายกระหนกของไทยในปัจจุบัน ในศิลปะอินเดียปรากฏพบลายผักกูดบนแผ่นศิลารูปรัศมีของพระพุทธรูปสมัยคุปตะ ปางปฐมเทศนา จากเมืองสารนาถ ในศิลปะลังกาสามารถพบลายผักกูดที่คล้ายกับอินเดียอยู่ที่ขอบนอกของแผ่นอัฒจันทร์ ณ เมืองอนุราธปุระ และในศิลปะทวารวดีของประเทศไทยพบลายผักกูดบนแผ่นหินจำหลักลายพรรณพฤกษา ราวพุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๓ ที่พบในจังหวัดนครปฐม

ปราสาทภูมิโปน ตั้งอยู่ตำบลดม อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์ เป็นปราสาทศิลปะลพบุรี(เขมรในประเทศไทย) ประกอบด้วยอาคารทั้งหมด ๔ หลัง ซึ่งอาคารหมายเลข ๑ และอาคารหมายเลข ๔ สร้างขึ้นในศิลปะสมัยสมโบร์ไพรกุกต่อเนื่องสมัยไพรกเมง กำหนดอายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๓ หรือประมาณ ๑,๔๐๐ - ๑,๓๐๐ ปีมาแล้ว ซึ่งเป็นช่วงเวลาร่วมสมัยกับศิลปะทวารวดีในภาคกลาง ลวดลายแกะสลักที่ประดับตกแต่งอาคาร ปรากฏลายพรรณพฤกษาหรือลายผักกูด ซึ่งมีความงดงามอ่อนช้อยเป็นเอกลักษณ์แห่งยุคสมัย โดยปรากฏหลักฐานให้เห็นจากชิ้นส่วนประดับอาคาร ได้แก่ ศิลาสลักเหนือกรอบทับหลัง ลายผักกูดและลายรูปสัตว์จากโบราณสถานหมายเลข ๑ , ลายผักกูดที่ปรากฏแทรกอยู่บนทับหลังของโบราณสถานหมายเลข ๔ ,ลายพวงอุบะห้อยและลายผักกูดสลักบนเสาประดับกรอบประตูของโบราณสถานหมายเลข ๔