สงกรานต์โคราช
สงกรานต์โคราช : มนต์ขลังแห่งศรัทธา อัญเชิญพระคันธารราฐ สู่สิริมงคลรับปีใหม่
เมื่อสายลมร้อนแห่งเดือนเมษายนพัดพาความชุ่มฉ่ำของเทศกาลสงกรานต์มาเยือน นครราชสีมา (โคราช) มิได้มีเพียงบรรยากาศการสาดน้ำคลายร้อนอันสนุกสนาน หากแต่เปี่ยมด้วยมนต์เสน่ห์แห่งศรัทธาใน "#ประเพณีอัญเชิญพระคันธารราฐ" อันเป็นเอกลักษณ์ ที่หลอมรวมความรื่นเริงแห่งการเฉลิมฉลองเข้ากับความศักดิ์สิทธิ์แห่งความเชื่อได้อย่างงดงาม โดยมี พระคันธารราฐ พระพุทธรูปปางขอฝนอันเป็นที่เคารพสักการะยิ่งของชาวโคราช เป็นศูนย์รวมแห่งจิตใจและความเป็นสิริมงคลต้อนรับปีใหม่ไทย
พระคันธารราฐ หรือ พระคันธารราษฎร์ : พระคู่บ้านคู่เมืองแห่งเมืองย่าโม ประดิษฐาน ณ วัดพระนารายณ์มหาราชวรวิหาร วัดเก่าแก่คู่บ้านคู่เมืองที่สร้างขึ้นพร้อมกับการก่อตั้งเมืองโคราชในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เดิมมีนามว่า "วัดกลาง" ก่อนจะได้รับพระราชทานนามใหม่ในรัชกาลที่ 9 พระคันธารราฐ พระพุทธรูปปางขอฝนองค์สำคัญนี้ มีอายุกว่า 300 ปี สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในสมัยอยุธยาตอนปลาย เพื่อเป็นที่พึ่งทางใจและขอพรให้ฝนฟ้าตกต้องตามฤดูกาล อันมีความสำคัญยิ่งต่อวิถีชีวิตเกษตรกรรมของชาวเมืองย่าโม
ร่องรอยประวัติศาสตร์และความศรัทธาในประเพณี : พระคันธารราฐองค์ปัจจุบันของวัดพระนารายณ์ฯ สร้างขึ้นเมื่อวันที่ 8 กันยายน พ.ศ. 2464 โดยพระยานครราชเสนี (สหัด สิงหเสนี) เจ้าเมืองนครราชสีมา คนที่ 11 หลังจากสร้างเสร็จ ได้มีการริเริ่มพิธีอันศักดิ์สิทธิ์ "พระคันธารราษฎร์ แห่ลอดประตูชุมพล" ในช่วงเทศกาลสงกรานต์ เพื่อความเป็นสิริมงคลและสร้างขวัญกำลังใจแก่พสกนิกรชาวโคราช
แม้ประเพณีอันงดงามนี้จะเคยหยุดชะงักไปในช่วงปี พ.ศ. 2522 แต่ด้วยความศรัทธาอันแรงกล้าและความตระหนักถึงคุณค่าทางวัฒนธรรม ในปี พ.ศ. 2559 ภายหลังการบูรณปฏิสังขรณ์วัดพระนารายณ์ฯ และการค้นพบพระพุทธรูปโบราณหลายองค์ จึงเกิดแรงบันดาลใจในการรื้อฟื้นพิธีอัญเชิญพระคันธารราฐขึ้นอีกครั้ง เพื่อสืบสานมรดกทางวัฒนธรรมและนำความเป็นสิริมงคลกลับคืนสู่เมืองโคราช
พุทธลักษณะแห่งการประทานพร : พระคันธารราฐ ประทับในอิริยาบถนั่งขัดสมาธิราบ พระหัตถ์ขวายกขึ้นเสมอพระอุระในท่ากวัก อันเป็นสัญลักษณ์ของการเรียกฝนและความอุดมสมบูรณ์ ส่วนพระหัตถ์ซ้ายวางหงายบนพระเพลา ราวกับกำลังรองรับน้ำฝนอันชุ่มฉ่ำ เป็นภาพแห่งความเมตตาและการประทานพร
ปัจจุบัน ในวันสงกรานต์อันเป็นมงคล ชาวโคราชจะร่วมกันอัญเชิญพระคันธารราฐประดิษฐานบนราชรถ แห่ไปรอบเมือง เพื่อให้พุทธศาสนิกชนได้ออกมาสรงน้ำ ถวายสักการะ และขอพรเพื่อความเป็นสิริมงคลตลอดปีใหม่ไทย ขบวนแห่อันสง่างามจะเคลื่อนผ่าน ซุ้มประตูชุมพล ประตูเมืองโบราณที่สร้างขึ้นในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช การได้ลอดซุ้มประตูแห่งนี้ถือเป็นพิธีสำคัญที่ชาวโคราชเชื่อกันว่าจะช่วยเสริมสร้างความเป็นสิริมงคล ขจัดปัดเป่าสิ่งอัปมงคล และนำมาซึ่งความเจริญรุ่งเรือง ประตูชุมพลจึงมิได้เป็นเพียงโบราณสถาน แต่เป็นสัญลักษณ์แห่งชัยชนะและความศักดิ์สิทธิ์ของเมืองโคราช
ความสำคัญลึกซึ้งแห่งประเพณี
• สะท้อนความเชื่อและวิถีชีวิตเกษตรกรรม: เป็นการแสดงออกถึงความเชื่อในการขอพรให้ฝนตกต้องตามฤดูกาล เพื่อความอุดมสมบูรณ์ของพืชผลทางการเกษตร
• การแสดงความเคารพและสักการะ: เป็นการแสดงความเคารพและสักการะพระคันธารราฐ พระคู่บ้านคู่เมืองอันเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจของชาวโคราช
• พิธีกรรมเพื่อความเป็นสิริมงคล: การสรงน้ำพระคันธารราฐและการลอดประตูชุมพลเป็นพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์เพื่อชำระล้างสิ่งไม่ดีและเสริมความเป็นสิริมงคลรับปีใหม่ไทย
• เอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม: การลอดประตูชุมพลในขบวนแห่พระคันธารราฐเป็นเอกลักษณ์สำคัญของเทศกาลสงกรานต์ในโคราช และเป็นการสืบสานประเพณีอันดีงามของท้องถิ่น
ด้วยเหตุนี้ ประเพณีอัญเชิญพระคันธารราฐและการลอดประตูชุมพลในช่วงเทศกาลสงกรานต์ จึงเป็นมนต์ขลังแห่งศรัทธาที่หล่อหลอมรวมความเชื่อทางศาสนา วิถีชีวิตเกษตรกรรม และวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์ของชาวนครราชสีมาไว้อย่างงดงามและทรงคุณค่า
สำหรับผู้ที่สนใจข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับพระคันธารราฐ ประวัติวัดพระนารายณ์มหาราชวรวิหาร และประเพณีสงกรานต์ ขอแนะนำหนังสือที่น่าสนใจ ดังนี้
ชื่อหนังสือ : ตำนานสงกรานต์
เลขที่หนังสือ : 394.2683 ฒ111ต
บรรณานุกรม : เฒ่าวายุ คันเคียว. ตำนานสงกรานต์. กรุงเทพฯ: พลอยใส, 2553.
ชื่อหนังสือ : ปกิณกศิปวัฒนธรรม เล่ม 21 จังหวัดนครราชสีมา
เลขที่หนังสือ : ศก 294.3135 ศ528ป
บรรณานุกรม : กรมศิลปากร. ปกิณกศิลปวัฒนธรรม เล่ม 21 จังหวัดนครราชสีมา. กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัตศาสตร์ กรมศิลปากร, 2558.
ชื่อหนังสือ : พระพุทธรูปในประเทศไทย รูปแบบ พัฒนาการ และความเชื่อของคนไทย
เลขที่หนังสือ : ศก 294.3135 ศ528ป
บรรณานุกรม : ศักดิ์ชัย สายสิงห์. พระพุทธรูปในประเทศไทย : รูปแบบ พัฒนาการ และความเชื่อของคนไทย. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2556.
ชื่อหนังสือ : จอมพล คนกันเอ๋ง
เลขที่หนังสือ : ท 959.332 ว394จ
บรรณานุกรม : สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดนครราชสีมา. จอมพล คนกันเอ๋ง. นครราชสีมา: สำนักงาน, 2567.
อ่านออนไลน์ : https://online.anyflip.com/uvvmd/qozd/mobile/index.html
ชื่อหนังสือ : ประเพณีสงกรานต์
เลขที่หนังสือ : ศก 294.3135 ศ528ป
บรรณานุกรม : กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. ประเพณีสงกรานต์. กรุงเทพฯ: สำนักงานกิจการโรงพิมพ์ องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก, 2564.
อ้างอิง
• กรมส่งเสริมวัฒนธรรม. สงกรานต์: ประเพณีไทย มรดกโลก. กรุงเทพฯ: กระทรวงวัฒนธรรม, 2563.
• ผู้จัดการออนไลน์. ประมวลภาพ...โคราชจัดเต็มแห่ “พระคันธารราฐ” พระคู่บ้านคู่เมืองอายุ 300 ปี ลอดซุ้มประตูเมืองเป็นสิริมงคลรับปีใหม่ไทย. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 5 เมษายน 2568, จาก: https://mgronline.com/local/detail/9650000035876
• ศูนย์ข้อมูลกลางทางวัฒนธรรม. วัดพระนารายณ์มหาราช วรวิหาร. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 5 เมษายน 2568, จาก: http://m-culture.in.th/album/193510/วัดพระนารายณ์มหาราช_วรวิหาร
• สำนักงานประชาสัมพันธ์จังหวัดนครราชสีมา. ผู้ว่าโคราช นำ ปชช.กว่า 1,000 คน ร่วมแห่พระคันธารราฐ ลอดซุ้มประตูเมือง อย่างยิ่งใหญ่ เสริมมงคล ในประเพณีมหาสงกรานต์โคราช. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 5 เมษายน 2568, จาก:https://nakhonratchasima.prd.go.th/content/page/index/id/174040
• สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ. ทะเบียนวัดในเขตจังหวัดนครราชสีมา. นครราชสีมา: สำนักงาน, 2560.
• สมชาย มีทรัพย์. ความสำคัญของพระคันธารราฐในช่วงสงกรานต์ในจังหวัดนครราชสีมา. สัมภาษณ์, 4 เมษายน 2565.
• KCTV Korat Channel. พิธีแห่พระคันธารราฐ พระคู่บ้านคู่เมืองของชาวโคราช มีอายุกว่า 300 ปี. (วีดิทัศน์). [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 5 เมษายน 2568, จาก: https://www.youtube.com/watch?v=2SIBMBU7V1Y
• Mindworld. ทำความรู้จัก “วัดพระนารายณ์มหาราชวรวิหาร” จังหวัดนครราชสีมา. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 5 เมษายน 2568, จาก: https://travel.trueid.net/detail/Md9BB3oAeDV4
เรียบเรียงข้อมูลและแนะนำโดย : นางแพรว ธนภัทรพรชัย เจ้าพนักงานห้องสมุดชำนาญงาน
ออกแบบกราฟิกโดย : นายพีรยุทธ กษิติบดินทร์ชัย บรรณารักษ์ปฏิบัติการ
(จำนวนผู้เข้าชม 37 ครั้ง)
