ความรู้ก่อนดูโขน
ตอนทูษณ์ ขร ตรีเศียร และวิธีไอเดนติฟาย สามพญายักษ์
โดย นายลักษมณ์ บุญเรือง
ผู้อำนวยการพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ขอนแก่น
จากครั้งที่แล้ว ที่เราแนะนำตัวละครโขนเรื่องรามเกียรติ์ ตอน เล่ห์รักยักขินี  คือนางสำมะนักขา ไป  ก็ยังเหลือตัวเอกอีก ๑ เซ็ต มาพร้อมกัน ๓ ตัว  คือ ทูษณ์ ขร และตรีเศียร  พี่ชายทั้งสามคนของนางสำมะนักขา  ที่โดนนางโกหกว่า โดนพระรามลวนลาม  พี่ทั้งสามจึงเจ็บแค้นแทนน้อง  ออกไปเช็คบิลพระราม แต่ก็ถูกพระรามใช้ศร(ธนู) ยิงตาย
เมื่อเริ่มมีตัวละครหลายตัว  หลายคนอาจจะงง แล้วว่าเราจะรู้ได้อย่างไรว่าตัวไหน ขร ตัวไหนทูษณ์ ถ้าให้เดานางสำมะนักขา กับตรีเศียรคงไม่ยาก  นางสำมะนักขาก็ต้องเป็นยักษ์ผู้หญิง  ตรีเศียรก็ต้องมี ๓ หัว ใช่มั้ยครับ  เรามาแยกแยะระหว่างขร กับ ทูษณ์กัน
อันว่า โขนนั้นเป็นการแสดงชั้นสูงของไทย  แต่ไหนไรมา คนแต่ก่อนได้จัดลักษณะเฉพาะของแต่ละตัวไว้ ไม่สามารถเปลี่ยนแปลงได้ เป็น ไอเดนติตี้ ของแต่ละตัว ดังนี้
พญาทูษณ์  เป็นเจ้าเมืองจารึก  มีลักษณะเป็นยักษ์ มี ๑ หน้า ๒ มือ กายและหน้าสีม่วงแก่  สวมมงกุฎยอดกนก ตาจรเข้  ปากขบ เป็นพ่อของวิรุญจำบัง
ส่วน พญาขร  เป็นเจ้าเมืองโรมคัล เป็นพ่อของมังกรกัณฑ์และแสงอาทิตย์  ลักษณะเป็นยักษ์มี ๑ หน้า ๒ มือ กายและหน้าสีเขียวเข้ม สวมมงกุฎยอดจีบ (ดูจะคล้ายๆ ยอดฤาษี)  ตาจรเข้  (ลักษณะตาจะปรือๆฉ) ปากขบ (คือเอาเขี้ยวมาขบปาก)
และสุดท้ายคือตรีเศียร ดูง่ายที่สุด ตรีเศียรเป็นเจ้าเมืองมัชวารี ลักษณะเป็น ยักษ์สีขาว มีสามหน้า  ๖ มือ มีหน้าปกติ ๑ หน้า และมีหน้าเล็กๆ อยู่ตรงท้ายทอยอีก ๒ หน้า  ปากขบ ตาจรเข้ สวมมงกุฎยอดน้ำเต้า สามยอด ยอดกลางใหญ่ที่สุด
ทีนี้พอเราแยกแยะออกแล้วว่าใครเป็นใคร  หวังว่าท่านผู้ชมที่มาดูโขนพิพิธภัณฑ์ขอนแก่น วันที่ ๒๓ ธันวา นี้จะดูรู้เรื่องและสนุกสนานไปกับการแสดงมากยิ่งขึ้นนะครับ
ปล. ในเรื่องรามเกียรติ์จริงๆ  พญายักษ์แต่ละตนตายต่างกรรมต่างวาระกันนะครับ  แต่โขนของเราเป็นโขนวัยรุ่น เอาใจคนยุคใหม่ ไม่ชอบอะไรเยิ่นเยอะเยิ่นเยินๆๆๆๆๆๆ  เลยจับมามิกซ์ตายไร่เรี่ยกันไปเลยในตอนเดียว อิ อิ  แต่ขอบอกว่าสวย มว๊ากกกกก  เวลามารวมกันสามตัวแล้ว  เพราะผมไปแอบดูมาแต่นครเชียงใหม่ที่เวียงกุ่มกามแล้วครับ สวยจริงๆ
ดูฟรีเด้อครับ  พลาดเที่ยวนี้ รออีก 3 ปี รอพิพิธภัณฑ์ขอนแก่นปรับปรุงเสร็จ ปี 70 นู่นเลย ถึงจะมีมาให้เบิ่งอีกเทื่อ
เรื่องตา กับปาก  ผมอธิบายความตามลักษณะหัวโขนที่ช่างทำนะครับ  ตามตำราไม่ได้ดูมาว่าเขาว่ากันยังไง
ถ้าตาโพลง คือ ตากลมๆ ทื่อๆ  แต่ตาจรเข้ คือ ตาปรือๆ
ส่วนปาก ขบก็เหมือนเอาเขี้ยวขบฟัน  ถ้าปากแสยะ  ก็เหมือนคนยิงฟัน  และยังมีปากอ้าอีก  ส่วนใหญ่จะเป็นลิง