โบราณคดีใต้น้ำ

          เป็นสาขาหนึ่งของวิชาโบราณคดี ที่ศึกษาประวัติศาสตร์ทุกๆด้านของมนุษย์และวัฒนธรรมสมัยโบราณ จากข้อมูลและหลักฐานโบราณวัตถุหรือสิ่งก่อสร้างซึ่งจมอยู่หรือเคยจมอยู่ใต้น้ำทุกประเภท  ทั้งในมหาสมุทร  ทะเล  แม่น้ำ คลอง ลำธาร บึง  หนอง  กว๊าน  ตระพัง  สระ  บาราย และหรืออ่างเก็บน้ำที่เกิดจากการสร้างเขื่อน  โดยงานโบราณคดีใต้น้ำส่วนใหญ่ให้ความสำคัญเป็นพิเศษในเรื่องความสัมพันธ์ของมนุษย์กับน้ำและแหล่งน้ำ ได้แก่ เรื่องการคมนาคมทางน้ำ  เรือ  พาหนะทางน้ำ  การต่อเรือ  การเดินเรือ  ท่าเรือ  สินค้า  แหล่งผลิตสินค้า ตลาด  ยุทธนาวี  ชีวิตความเป็นอยู่ของคนในเรือ  วิถีชีวิตชาวน้ำ และเมืองท่าต่างๆในประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ

          แหล่งโบราณคดีใต้น้ำและแหล่งเรือจมเป็นข้อมูลทางประวัติศาสตร์ของชาติ  หลักฐานจมน้ำเช่นนี้เป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อการศึกษาเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ  การคมนาคม  การติดต่อค้าขายทางทะเล  ตลอดไปจนถึงสินค้า  แหล่งผลิตสินค้า  เทคโนโลยีการต่อเรือ  การเดินเรือ  การสงคราม  และชีวิตความเป็นอยู่ของชาวเรือ  ทั้งนี้เพราะในเรือเดินทะเลลำหนึ่ง ๆ นั้นเป็นทั้งบ้าน  สำนักงาน  พาหนะเดินทาง และโรงงานไปพร้อมกัน  จึงมีทั้งข้าวของเครื่องใช้ในชีวิตประจำวันของชาวเรือ  เสื้อผ้าอาภรณ์  อาหาร  อาวุธ  เครื่องมือจับปลา  เครื่องมือหาทิศ  อุปกรณ์ซ่อมแซมเรือและสินค้านานาชนิด  หากเรือมีอายุการใช้งานยาวนานและเดินทางไปมาหลายที่หลายแห่งก็มีประวัติและข้อมูลทางประวัติศาสตร์มากขึ้นตามระยะเวลาและจำนวนแห่งที่ไปมา

          งานโบราณคดีใต้น้ำจำเป็นจะต้องมีนักวิชาการและผู้เชี่ยวชาญจากหลายสาขาทำงานร่วมกันแบบสหวิทยาการ  เช่น นักวิทยาศาสตร์ทางทะเล  นักโบราณคดี  นักประวัติศาสตร์  นักประวัติศาสตร์ศิลปะ  นักมานุษยวิทยา  นักวิชาการสิ่งแวดล้อม  นักวิทยาศาสตร์การอนุรักษ์  วิศวกรด้านการต่อเรือ วิศวกรอุปกรณ์ปฏิบัติงานใต้น้ำ  รวมทั้งแพทย์และพยาบาลเกี่ยวกับโรคใต้น้ำ ช่างภาพ นักวิชาการสาขาอื่นๆ  เข้ามาร่วมปฏิบัติงานภาคสนามในการสำรวจและขุดค้นเก็บข้อมูล

          องค์กรหรือหน่วยงานที่มีหน้าที่บริหารและจัดการโบราณคดีใต้น้ำ  จะต้องทำหน้าที่ทั้งปฏิบัติการในสาขาของตนเองและประสานงานกับนักวิชาการสาขาอื่นๆ   แต่การปฏิบัติงานโบราณคดีใต้น้ำในประเทศไทยที่ดำเนินการโดยกองโบราณคดีใต้น้ำ   อันประกอบด้วย  นักโบราณคดี  ช่างเทคนิคผู้ปฏิบัติงานใต้น้ำ  นักวิทยาศาสตร์หรือเจ้าหน้าที่เทคนิคด้านการสงวนรักษาโบราณวัตถุ  ช่างภาพ  ช่างเขียนแผนผังและอาสาสมัครเท่านั้น  เนื่องจากมีข้อจำกัดเรื่องงบประมาณ  และความสนใจของนักวิชาการสาขาที่เกี่ยวข้อง จึงทำให้การบริหารและจัดการไม่มีความหลากหลายเหมือนในประเทศที่มีวิทยาการก้าวหน้า 

          แต่อย่างไรก็ตาม  กองโบราณคดีใต้น้ำ  กรมศิลปากร  กระทรวงวัฒนธรรม ก็กำลังพัฒนางานโบราณคดีใต้น้ำในประเทศไทยให้ไปสู่ความเป็นสากลและเปิดโอกาสให้นักวิชาการสาขาต่างๆ เข้าร่วมปฏิบัติงานในทุกๆ ขั้นตอน  เพื่อเป็นการขยายขอบเขตองค์ความรู้การศึกษาค้นคว้าจากงานโบราณคดีใต้น้ำให้ครอบคลุมมากยิ่งขึ้น