เสน่ห์พลอยจันท์: เรื่องราวของอัญมณีจากผืนแผ่นดินจันทบุรี

จังหวัดจันทบุรีเป็นเมืองที่ขึ้นชื่อในฐานะแหล่งผลิตพลอยคุณภาพสูงที่มีเสน่ห์เฉพาะตัว พลอยจากจันทบุรีไม่เพียงแต่มีสีสันสดใสและความงดงามที่เป็นเอกลักษณ์เท่านั้น ยังสะท้อนภูมิปัญญาและวัฒนธรรมของชาวเมืองที่สืบทอดกันมายาวนาน ทำให้จังหวัดจันทบุรีโดดเด่นในฐานะแหล่งอัญมณีชั้นนำ และได้รับความนิยมทั้งในประเทศและต่างประเทศ

          แหล่งพลอยในจันทบุรีจัดอยู่ในกลุ่มแร่คอรันดัม (Corundum) ได้แก่ ทับทิมและแซฟไฟร์ ที่เกิดขึ้นโดยกระบวนการทางธรณีวิทยาใต้พื้นพิภพ ไม่ได้เกิดจากหินหนืดโดยตรง แต่ถูกนำขึ้นมาสู่ผิวโลกโดยหินหนืดแอลคาไลบะซอลต์ แหล่งพลอยที่พบมักอยู่ในรูปแบบแหล่งทุติยภูมิ เช่น แหล่งเศษหินเชิงเขา (Colluvial), แหล่งตะกอนน้ำพา (Alluvial) และแหล่งลานแร่ (Placer) เขตที่พบพลอยอำเภอเมือง พบที่ตำบลบางกะจะ อำเภอท่าใหม่ พบที่ตำบลเขาพลอยแหวน ตำบลสีพยา ตำบลเขาวัว ตำบลบ่อพุ อำเภอขลุง พบที่ตำบลบ่อเวฬุ ตำบลตกพรม พลอยจากจันทบุรีได้ถูกส่งออกไปยังต่างประเทศตั้งแต่สมัยโบราณ ได้รับการยอมรับในด้านคุณภาพและความสวยงาม พลอยจันทบุรีมีชื่อเสียงในด้านความหลากหลายของสีและประเภท เช่น พลอยทับทิมที่มีสีแดงสดใส พลอยไพลินที่มีสีฟ้าอ่อนถึงน้ำเงินเข้ม พลอยบุษราคัมที่มีสีเหลือง และพลอยโกเมนที่มีสีแดงเข้ม ทำให้พลอยจากจันทบุรีเป็นที่ต้องการของนักสะสมอัญมณีและผู้ที่ชื่นชอบเครื่องประดับทั่วโลก

          กระแสความนิยมพลอยจากจันทบุรีพุ่งสูงที่สุดในช่วง พ.ศ. 2520–2540 เมื่อมีการค้นพบทับทิมสยาม พลอยสีแดงเข้มที่หายากและมีมูลค่าสูง งดงามเป็นที่เลื่องลือ เกิดกระแสนิยมพลอยในพื้นที่จันทบุรีและตราด มีผู้คนจำนวนมากหลั่งไหลเข้ามาขุดหาและค้าพลอย ส่งผลให้ถนนศรีจันทร์ หรือที่รู้จักในชื่อว่าถนนอัญมณี กลายเป็นศูนย์กลางการค้าอัญมณีที่สำคัญที่สุดของประเทศ และเป็นแหล่งซื้อขายพลอยที่ผู้ค้าจากทั่วโลกให้ความสนใจ

          แม้ความนิยมในพลอยจะลดลงเมื่อเทียบกับอดีต และปริมาณพลอยในพื้นที่จะลดน้อยลงตามกาลเวลา จังหวัดจันทบุรียังคงรักษาสถานะในฐานะแหล่งผลิตอัญมณีที่มีความสำคัญของประเทศไทยและของโลก โดยได้รับการยอมรับในด้านคุณภาพของอัญมณี ประกอบกับภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านการแปรรูป การเจียระไน และการค้าพลอยที่สืบทอดต่อกันมาอย่างยาวนาน สะท้อนให้เห็นถึงคุณค่าทางเศรษฐกิจและวัฒนธรรมของพลอยจันทบุรี

          หากสนใจหนังสือเกี่ยวกับพลอยสามารถอ่านเพิ่มเติมได้ที่ห้องจันทบุรี หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

กรมทรัพยากรธรณี.  การจำแนกเขตเพื่อการจัดการด้านธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณี จังหวัดจันทบุรี.  กรุงเทพฯ: กรม, 2554.

จันทบุรี.  กรุงเทพฯ: สารคดี, 2538. 

นิติพัฒน์ บุญชู.  ย้อนดูอุตสาหกรรมพลอยในจันทบุรี เหตุใดจึงได้ชื่อว่า “เมืองแห่งอัญมณี”.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ 29 กันยายน 2568, จาก https://www.silpa-mag.com/history/article_153847

พัศพงศ์ ชินอุดมพงศ์.  ตามรอยพลอยจันท์.  กรุงเทพฯ: พรีเชียส บิสสิเนส, 2550.

เมธี จึงสงวนสิทธิ์.  จันทบูร = Shining Moon.  จันทบุรี: ไชน์นิ่งมูน, 2560.

เรียบเรียงโดย นางสาวทิพวรรณ จันทร์ปัญญา บรรณารักษ์ปฏิบัติการ

หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี

สำนักศิลปากรที่ 5 ปราจีนบุรี กรมศิลปากร