ปลาบู่มหิดล : สัตว์น้ำประจำจังหวัดจันทบุรี

จังหวัดจันทบุรี ถือเป็นหนึ่งในแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ของประเทศไทย ทั้งในด้านความหลากหลายทางชีวภาพและระบบนิเวศทางทะเลที่สำคัญ โดยเฉพาะในแหล่งน้ำชายฝั่งและป่าชายเลน ที่มีความหลากหลายของสัตว์น้ำและพันธุ์พืชที่สำคัญ ซึ่งหนึ่งในสิ่งมีชีวิตที่โดดเด่นและเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางในจังหวัดจันทบุรี คือ “ปลาบู่มหิดล” สัตว์น้ำที่มีคุณค่าทางวิทยาศาสตร์และเป็นสัญลักษณ์แห่งการอนุรักษ์ทรัพยากรสัตว์น้ำไทย ด้วยการค้นพบและชื่อวิทยาศาสตร์ที่ได้รับการตั้งขึ้นเพื่อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ซึ่งเป็นผู้ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณในการส่งเสริมการอนุรักษ์ทรัพยากรสัตว์น้ำของประเทศ

ปลาบู่มหิดลถูกค้นพบในประเทศไทยเป็นครั้งแรกที่อำเภอแหลมสิงห์ จังหวัดจันทบุรี ในปี พ.ศ. 2475 โดย ดร.ฮิว แมคคอร์มิค สมิธ ชาวอเมริกันผู้ซึ่งดำรงตำแหน่งเจ้ากรมรักษาสัตว์น้ำคนแรกของประเทศไทย ได้ตั้งชื่อวิทยาศาสตร์ปลาบู่ชนิดนี้ว่า Mahidolia ตามพระนามสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก เพื่อเป็นการเทิดพระเกียรติ ซึ่งทรงมีพระมหากรุณาธิคุณในการส่งเสริมและสนับสนุนงานด้านการประมงไทยและทรงได้รับสมญานามว่า “พระประทีปแห่งการอนุรักษ์ทรัพยากรสัตว์น้ำของไทย” ทำให้ปลาบู่มหิดลกลายเป็นปลาชนิดเดียวในโลกที่อยู่ในสกุลนี้

ปลาบู่มหิดลมีขนาดลำตัวยาวเต็มที่ประมาณ 6–8 เซนติเมตร ลำตัวกลม หัวโตและแบนข้าง ตากลมโปน ปากกว้าง โดยขากรรไกรล่างยื่นยาวจนเลยแนวตาด้านหลัง ฟันมีขนาดเล็ก โดยมีแถวเดียวที่ขากรรไกรบน แต่หลายแถวที่ขากรรไกรล่าง บริเวณหัวไม่มีเกล็ด แต่ฝาเหงือกจะมีเกล็ดขนาดใหญ่เด่นชัด ลำตัวมีแถบสีเข้มพาดจากด้านหลังเฉียงลงไปทางท้องประมาณ 4–6 แถบ และมีจุดสีฟ้าที่ครีบหลัง ครีบอกมีลักษณะคล้ายตัวดูดสำหรับเกาะพื้น ครีบท้องยาวไปจนถึงครีบหาง และครีบหางมีลักษณะกลม มักกางครีบอยู่ตลอดเวลา

ปลาบู่มหิดลเป็นปลาหน้าดินที่ชอบอาศัยอยู่บริเวณปากแม่น้ำ ป่าชายเลน และชายฝั่งที่มีลักษณะเป็นอ่าว โดยพื้นที่อาศัยมักมีลักษณะเป็นโคลนปนทราย ปลาชนิดนี้มักพบอยู่ร่วมกับกุ้งดีดขัน ซึ่งเป็นกุ้งที่ขุดรูในดิน กุ้งจะทำหน้าที่สร้างรู และปลาบู่จะทำความสะอาดรู ทั้งสองชนิดจึงอยู่ร่วมกันแบบพึ่งพาอาศัย เนื่องจากเป็นปลาขนาดเล็ก ปลาบู่มหิดลจึงกินอาหารขนาดเล็กเช่นกัน อาหารของมันได้แก่ เคย กุ้งขนาดเล็ก ลูกปลาขนาดเล็ก โคพีพอด นอเพลียส รวมถึงอาหารชนิดอื่นๆ และอาหารสำเร็จรูป ปลาบู่มหิดลพบกระจายพันธุ์ในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ประเทศไทย อินโดนีเซีย และไต้หวัน โดยในประเทศไทยพบได้ที่จังหวัดจันทบุรี ระนอง และภูเก็ต

การค้นพบปลาบู่มหิดลสะท้อนถึงคุณค่าทางวิทยาศาสตร์ที่สามารถช่วยในการศึกษาด้านนิเวศวิทยาและระบบนิเวศทางทะเลของประเทศไทย ปลาบู่มหิดลจึงไม่เพียงเป็นส่วนสำคัญของระบบนิเวศในพื้นที่ชายฝั่งของจันทบุรี แต่ยังเป็นตัวอย่างที่น่าสนใจในการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างสัตว์น้ำกับสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ ท่านผู้อ่านสามารถศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับปลาบู่มหิดลได้ที่หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี


แหล่งอ้างอิง
กรมประมง.  กองตรวจราชการ.  คู่มือสัตว์น้ำประจำจังหวัด.  [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 1 พฤษภาคม 2568 จาก https://anyflip.com/viogq/rxwk
ปลาบู่มหิดล.  [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 1 พฤษภาคม 2568 จาก https://th.wikipedia.org/wiki/ปลาบู่มหิดล
มหาวิทยาลัยรามคำแหง.  สำนักหอสมุดกลาง.  ปลาบู่มหิดล.  [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 1 พฤษภาคม 2568 จาก
     https://www.lib.ru.ac.th/journal/mahidol_fish.html
ศุภกฤต โสภิกุล.  ปลาบู่มหิดล ปลาเกียรติยศแห่งอ่าวไทย.  กรุงเทพฯ: คณะสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, 2553.
_____.  ปลาบู่มหิดล : เอกสารทางวิชาการที่เป็นข้อมูลเบื้องต้นในการจัดทำ E-book and Knowledge based.  กรุงเทพฯ: คณะสังคมศาสตร์
     และมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, [2553].


เรียบเรียงโดย นางสาวทิพวรรณ จันทร์ปัญญา บรรณารักษ์ปฏิบัติการ

       หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี

       สำนักศิลปากรที่ 5 ปราจีนบุรี  กรมศิลปากร