เนื่องในวันเทศบาล ประจำปี ๒๕๖๘ วันที่ ๒๔ เมษายน ๒๕๖๘ หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี ขอนำเสนอความรู้เกี่ยวกับ “หนังสือเทศาภิบาล” ซึ่งเป็น

สิ่งพิมพ์ต่อเนื่องของกระทรวงมหาดไทยที่เผยแพร่ความรู้ข่าวสารเกี่ยวกับการปกครองไทยมาอย่างยางนาน        
          หนังสือเทศาภิบาล เกิดขึ้นจากดำริของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ องค์ปฐมเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อใช้เป็น

เครื่องมือในการประกาศโฆษณาและเผยแพร่ข่าวสารการปฏิบัติราชการแก่ข้าราชการเทศาภิบาล ผู้ว่าราชการ นายอำเภอ และข้าราชการฝ่ายปกครอง ให้มีความรอบรู้ในราชการที่จะต้องปฏิบัติในหน้าที่ของตนมิให้ขาดตกบกพร่อง และสามารถปฏิบัติตนและปฏิบัติตามข้อราชการ ระเบียบกฎหมายต่างๆ ที่ไปจากส่วนกลางได้อย่างถูกต้อง อันจะเป็นประโยชน์แก่ทางราชการเป็นอย่างมากแก่ข้าราชการที่อยู่ในภูมิภาคที่ห่างไกลในการปฏิบัติราชการให้เป็นไปในแนวทางเดียวกัน
          หนังสือเทศาภิบาลฉบับปฐมฤกษ์ออกเมื่อวันที่ ๑ เมษายน ร.ศ. ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๔๙) กำหนดออกรายเดือน บ้างเรียกกันว่า หนังสือเทศาภิบาลรายเดือนประจำกระทรวงมหาดไทย พิมพ์ที่โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร พิมพ์คราวละ ๕๐๐ เล่ม ขนาดของหนังสือกว้าง ๑๖ เซนติเมตร ยาว ๒๓ เซนติเมตร ปกเป็นสีกากี สันหนังสือหุ้มด้วยกระดาษสีกากีแก่ ปกหลังไม่มีภาพ ความหนาของหนังสือจำนวน ๖๗ หน้า เทศาภิบาลตั้งแต่เล่ม ๑ ถึงเล่ม ๑๒ ได้กำหนดราคาไว้ ๑ ปี (๑๒ ตอน) ๖ บาท หนังสือเทศภิบาลเคยเปลี่ยนชื่อเป็น “หนังสือข่าวมหาดไทย” เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๘ แต่ออกได้ปีเดียวก็ต้องหยุด เพราะเกิดสงครามโลกครั้งที่ ๒ ต่อมาใน พ.ศ. ๒๔๙๐ นายชลอ วนะภูติ ได้เสนอต่อที่ประชุม

กรมมหาดไทยให้ฟื้นฟูเทศาภิบาลขึ้นอีกครั้ง และที่ประชุมเห็นชอบจึงได้ดำเนินการต่อมาจนถึงปัจจุบัน 
          หนังสือเทศาภิบาลได้มีการปรับปรุงและพัฒนามาอย่างต่อเนื่องเพื่อให้สอดคล้องกับบริบทของแต่ละยุคสมัย ตั้งแต่การปรับปรุงเนื้อหาให้ครอบคลุมมากขึ้น การเพิ่มบทความด้านกฎหมาย ข้อบังคับ และแนวปฏิบัติ ตลอดจนสะท้อนแนวคิดการบริหารราชการในแต่ละช่วงเวลา มีบทบาทเป็นทั้งสื่อให้ความรู้ และเป็นแหล่งรวมกรณีศึกษาทางการปกครองที่ข้าราชการสามารถศึกษาแนวทางแก้ไขปัญหา และนำไปปรับใช้ในการปฏิบัติงานได้จริง

          ตลอดระยะเวลา ๑๒๐ ปีที่ผ่านมา เทศาภิบาลมิได้เป็นเครื่องมือในการเผยแพร่แนวทางการบริหารราชการที่มีประสิทธิภาพเท่านั้น หากยังเป็นแหล่งรวบรวมบทเรียนสำคัญทางการปกครอง บันทึกเรื่องราวของบ้านเมือง ถ่ายทอดแนวทางการพัฒนา และสะท้อนภาพภารกิจของฝ่ายปกครองในแต่ละยุคสมัยอย่างเป็นระบบ เป็นแหล่งเรียนรู้สำหรับข้าราชการและผู้ที่สนใจงานปกครอง เสริมสร้างประสิทธิภาพในการบริหารราชการแผ่นดิน และเป็นส่วนสำคัญในการพัฒนาประเทศอย่างต่อเนื่อง อันจะนำไปสู่

“การบำบัดทุกข์ บำรุงสุข” เพื่อความเป็นอยู่ที่ดีของประชาชนอย่างยั่งยืน

เรียบเรียงโดย  นางสาวปริศนา ตุ้มชัยพร บรรณารักษ์ชำนาญการ

                   หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี สำนักศิลปากรที่ ๕ ปราจีนบุรี กรมศิลปากร

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

กรมศิลปากร สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. อาไคฟ ขอให้เก็บให้จงดี = Archive : please keep it properly preserved. กรุงเทพฯ: สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ
     กรมศิลปากร, ๒๕๖๗.

เทศาภิบาล. ๕, ๔๔ (กรกฎาคม - สิงหาคม ๒๔๙๒.): หน้า ๑-๑๙๘. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ ๒๓ เมษายน ๒๕๖๘, จาก     
     https://digitalcenter.finearts.go.th/my/read/ebook/64511ca1a2158

เทศาภิบาล. ๕, ๔๖ (กันยายน - ตุลาคม ๒๔๙๔.): หน้า ๑-๑๖๒. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ ๒๓ เมษายน ๒๕๖๘, จาก    
     https://digitalcenter.finearts.go.th/my/read/ebook/6450f06d4bea3

สรวิชญ์ อิ่มทั่ว. “๑๒๐ ปี เทศาภิบาล สะท้อนประวัติศาสตร์และขับเคลื่อนอนาคต” เทศาภิบาล.  ๑๒๐, ๑ (มกราคม ๒๕๖๘.): ๖๒-๖๖.