ควายเพลิง การละเล่นพื้นบ้านเทศกาลสงกรานต์ จันทบุรี

ในช่วงเทศกาลสงกรานต์ของทุกปี นอกเหนือจากความสนุกสนานของการเล่นน้ำและบรรยากาศแห่งความรื่นเริงแล้ว จังหวัดจันทบุรีมีประเพณีหนึ่งที่โดดเด่นที่น่าสนใจและไม่เหมือนใครคือ การแข่งขันชนควายเพลิง การละเล่นพื้นบ้านที่หาชมได้ยาก และสืบทอดกันมาอย่างยาวนาน

การแข่งขันชนควายเพลิง หรือควายเพลิงนั้นเป็นการละเล่นพื้นบ้านที่สืบทอดมาหลายช่วงอายุคน แม้ว่าจะไม่ทราบช่วงเวลาเริ่มต้นที่แน่ชัด แต่ในปัจจุบันจันทบุรียังคงมีการทำควายเพลิงเพื่อส่งเสริมและอนุรักษ์การละเล่นชนิดนี้เพียงไม่กี่แห่งเช่น วัดโยธานิมิต วัดทองทั่ว วัดเกาะขวาง และวัดเกาะตะเคียน การละเล่นนี้มีต้นกำเนิดจากการทำพลุตะไลที่ใช้จุดในงานประจำปีของวัดต่างๆ ในจันทบุรี ต่อมาถูกพัฒนาต่อยอดไปสู่การละเล่นที่เรียกว่า “ชนควายเพลิง” มีการประดิษฐ์ตัวควาย โดยใช้ไม้ทองหลางซึ่งมีคุณสมบัติแข็งแรง เหนียว และน้ำหนักเบา มาทำเป็นหัวและลำตัว ภายในตัวควายมีการบรรจุดินปืนเอาไว้เพื่อสร้างประกายไฟและเสียงประกอบขณะเคลื่อนไหว ก่อนการเล่นจะมีการขึงลวดสลิงโยงระหว่างหลักสองฝั่ง ยาวประมาณ 80–100 เมตร โดยต้องขึงให้แน่นและมั่นคง พร้อมติดตั้งควายเพลิงไว้ฝั่งละหนึ่งตัว เมื่อเตรียมทุกอย่างเรียบร้อย จะให้สัญญาณจุดไฟที่ดินปืนทั้งสองข้างพร้อมกัน จากนั้นควายเพลิงสองตัวถูกปล่อยให้วิ่งเข้าหากันและชนกัน เกิดการปะทะอย่างน่าตื่นตา เสียงดังกึกก้อง พร้อมแสงไฟระยิบระยับจากดินปืนที่ระเบิดออก หากฝ่ายใดสามารถดันควายของตนให้เลยครึ่งทางได้ ถือว่าเป็นฝ่ายชนะ การละเล่นนี้มีความอันตรายในการรับชมจึงควรเว้นระยะออกมาห่างๆ ประมาณ 3 เมตรเพื่อความปลอดภัย

ปัจจุบันมีการจัดการแข่งขันชนควายเพลิงแค่ที่วัดทองทั่วในช่วงเทศกาลสงกรานต์เท่านั้น และในปี 2568 นี้ มีการจัดแสดงภายใต้ชื่องาน ควายเพลิง เริงสงกรานต์ ตำนานวัดทองทั่ว ภายในงาน เย็นทั่วหล้ามหาสงกรานต์จันทบุรี 2568 เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวและอนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่นให้คงอยู่ต่อไป

แหล่งอ้างอิง

“ควายเพลิง” การละเล่นพื้นบ้านสุดเร้าใจ แห่งเดียวในไทยที่เมืองจันท์. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ17 เมษายน 2568 จาก https://mgronline.com/travel/detail/9680000034039

ททท.สำนักงานจันทบุรี. บรรยากาศแถลงข่าวงานเย็นทั่วหล้ามหาสงกรานต์จันทบุรี. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 17 เมษายน 2568 จาก https://www.facebook.com/share/p/15i7PWRtKv/

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดจันทบุรี. การแข่งขันชนควายเพลิง. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 17 เมษายน 2568 จาก https://chanthaburi.mculture.go.th/.../db_79.../30458

_____. เทศกาลประเพณี 12 เดือน จังหวัดจันทบุรี. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 17 เมษายน 2568 จาก https://online.anyflip.com/nokot/eoig/mobile/index.html

Title's world - โลกของเติ้ล. ครั้งแรกกับการดูควายเพลิง. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 17 เมษายน 2568 จาก https://www.facebook.com/share/p/18ergpD1yn/

เรียบเรียงโดย นางสาวทิพวรรณ จันทร์ปัญญา บรรณารักษ์ปฏิบัติการ

หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี

สำนักศิลปากรที่ 5 ปราจีนบุรี กรมศิลปากร