วันสมเด็จพระนารายณ์มหาราช มี 2 วัน คือ วันพระราชสมภพ 16 กุมภาพันธ์ และวันสวรรคต 11 กรกฎาคม ซึ่งเป็นวันรัฐพิธี

สมเด็จพระนารายณ์มหาราช หรือ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 3 หรือ สมเด็จพระรามาธิบดีศรีสรรเพชรญ์ พระมหากษัตริย์องค์ที่ 27 ในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ทรงพระราชสมภพ เมื่อวันจันทร์ เดือนยี่ ปี พ.ศ. 2175 ตรงกับวันที่ 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2175 วันที่ 16 กุมภาพันธ์ของทุกปี จึงถูกยกให้เป็น "วันสมเด็จพระนารายณ์มหาราช" มีการจัดงานวันสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ที่ลพบุรี ที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทรงสร้างขึ้นเหมือนเป็นราชธานีอีกแห่งหนึ่ง

สมเด็จพระนารายณ์มหาราช พระมหากษัตริย์องค์ที่ 27 แห่งกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย เสด็จขึ้นครองราชย์เมื่อ พ.ศ. 2199 พระองค์เป็นพระราชโอรสของ พระเจ้าปราสาททอง พระมหากษัตริย์ผู้ครองกรุงศรีอยุธยา กับพระราชธิดาของสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม

เหตุที่มีพระนามว่า "นารายณ์" มีที่มาน่าสนใจคือ มีพระญาติวงศ์เหลือบเห็นเป็น 4 กร พระองค์ทรงเป็นพระมหากษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่พระองค์หนึ่งในประวัติศาสตร์ไทย ทรงมีพระราชกรณียกิจที่สำคัญตลอดรัชกาลของพระองค์ ทั้งด้านการทหาร วรรณคดี และการทูต โดยเฉพาะการส่งคณะราชทูต นำโดยเจ้าพระยาโกษาธิบดี (ปาน) ไปเชื่อมสัมพันธไมตรีกับฝรั่งเศส ในรัชสมัยพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ แห่งราชวงศ์บูร์บง

สมัยสมเด็จพระนารายณ์ฯ การค้าขายกับต่างประเทศเจริญมาก ทรงให้ดัดแปลงเมืองลพบุรีขึ้นเป็นราชธานีอีกแห่งหนึ่ง เพื่อป้องกันภัยจากฝรั่งที่เข้ามา นอกเหนือจากเมืองหลวงกรุงศรีอยุธยา

สมเด็จพระนารายณ์ฯ ทรงได้รับยกย่องเป็น “มหาราช” พระองค์หนึ่งของไทย เสวยราชสมบัตินาน 29 ปี เสด็จสวรรคตเมื่อพระชนมายุ 51 พรรษา ได้มีการก่อสร้างพระบรมราชานุสาวรีย์ของพระองค์ที่จังหวัดลพบุรี และพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรฯ รัชกาลที่ 9 ได้เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดอนุสาวรีย์แห่งนี้เมื่อวันที่ 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2509

การจัดงานแผ่นดินวันสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จัดขึ้นเพื่อรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระนารายณ์มหาราชที่มีต่อจังหวัดลพบุรีและประเทศไทย เป็นงานประจำปีที่ยิ่งใหญ่ของจังหวัดลพบุรี จัดขึ้นในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ของทุกปี ช่วงระหว่างวันคล้ายวันพระราชสมภพ เป็นงานที่สร้างชื่อเสียงให้กับชาวลพบุรีเป็นอย่างมาก

ความเป็นเอกลักษณ์ของงาน คือ การแต่งกายชุดไทย และเป็นงานที่รำลึกถึงองค์สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ผู้ทรงสร้างความเจริญให้กับเมืองลพบุรี พระองค์สร้างเมืองลพบุรีให้เป็นราชธานีแห่งที่ 2 รองมาจากกรุงศรีอยุธยา และทรงประทับที่พระนารายณ์ราชนิเวศน์ เป็นเวลาถึง 8 เดือน ใน 1 ปี และเสด็จสวรรคต ณ เมืองลพบุรีอีกด้วย

การจัดงานในปี 2566 จะมีขึ้นในพระนารายณ์ราชนิเวศน์ ระหว่างวันที่ 10-19 กุมภาพันธ์ 2566 ที่จะตกแต่งประดับประดาด้วยแสงไฟที่สวยงาม

ภายในงาน ชมขบวนแห่ประวัติศาสตร์จำลองประวัติศาสตร์ความเจริญ ในยุคสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ที่ชาติตะวันตกเข้ามาเจริญสัมพันธไมตรี มีรำบวงสรวง สวนนารายณ์นฤมิต ตำรับโอสถพระนารายณ์ ทหารวังเปลี่ยนเวร การแสดงละครลิง กิจกรรมแต่งชุดไทยจดทะเบียนสมรส หมากรุกคน ตลาดย้อนยุค ลานวัฒนธรรมและอาหารพื้นบ้าน การแสดงศิลปวัฒนธรรม ซาโม่น ตลาดมอญเมืองละโว้ ชิม ช้อป สินค้า OTOP ของดีจังหวัดลพบุรี สัมผัสการแสดง แสง สี เสียง ประวัติศาสตร์จินตนาการ ที่ยิ่งใหญ่ สุดอลังการ และ เปิดให้ชมฟรี

อ้างอิง : บุญเติม แสงดิษฐ์. วันสำคัญ. กรุงเทพฯ : พัชรการพิมพ์. 2541.

ขอขอบคุณข้อมูลบางส่วน : สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลพบุรี

ขอขอบคุณภาพบางส่วน : งานแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จ.ลพบุรี

ผู้เรียบเรียง : นายประพนธ์ รอบรู้

นักวิชาการโสตทัศนศึกษาชำนาญการ หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี สำนักศิลปากรที่ 5 ปราจีนบุรี