พิพิธภัณฑ์สรรหาสาระ บทความออนไลน์จากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ปราจีนบุรี

“เรื่องของหอยจากแหล่งโบราณคดีโคกพนมดี”

          หอย เป็นหลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญอีกอย่างหนึ่ง ที่ช่วยในการศึกษาสภาพแวดล้อมและระบบนิเวศในอดีต รวมทั้งความสัมพันธ์กับมนุษย์ในช่วงเวลาดังกล่าว โดยหอยที่พบจากแหล่งโบราณคดีมีทั้งนิเวศวัตถุและโบราณวัตถุที่มนุษย์ในอดีตนำมาใช้หรือดัดแปลง

          จากการขุดค้นทางโบราณคดีที่แหล่งโบราณคดีโคกพนมดี และการศึกษาของ G.M. Mason สามารถจำแนกชนิดของหอยได้กว่า 121 ชนิด ทั้งหอยฝาเดียว (Gastropods) และหอยสองฝา (Bivalves) โดยเป็นหอยที่มีถิ่นอาศัยทั้งหอยทะเล หอยน้ำจืดและหอยบก

          หอยทะเล เป็นหอยที่พบมากที่สุดจากการขุดค้น ซึ่งหอยทะเลที่พบส่วนใหญ่เป็นหอยที่นำมาบริโภคเป็นอาหาร โดยสามารถจำแนกได้เป็น 

          - หอยฝาเดียว (Marine Gastropods) ที่พบจำนวนมาก ได้แก่ 

              - หอยพระจันทร์ลายเสือหรือหอยตะกาย (Natica tigrina)  

              - หอยจุ๊บแจงยอดทู่ (Cerithidea obtusa)

              - หอยขี้กาหรือหอยหลักควาย (Telescopium telescopium)

              - หอยทะนนลายแต้ม (Nerita articulata)

              - หอยหมาก/หอยนน (Ellobium aurisjudae) เป็นต้น

          - หอยสองฝา (Marine Bivalves) ได้แก่

              - หอยแครง (Anadara granosa (Tegillarca granosa)) เป็นหอยที่พบมากที่สุดและพบตลอดระยะการอยู่อาศัย กว่า 600,000 ชิ้น

              - หอยตลับ (Meretrix lusoria)

              - หอยลายหรือหอยหวาน (Paphia undulata (Paratapes undulata)) เป็นต้น

          หอยน้ำจืดและหอยบก 

          - หอยฝาเดียว ได้แก่

              - หอยขม (Filopaludina sp.)

              - หอยโข่งปากส้ม (Pila pesmei)

              - หอยงวงท่อลาย (Rhiostoma housei) เป็นต้น

          - หอยสองฝา

              - หอยกาบ (Pseudodon spp.)

              - หอยกาบกี้ (Pilsbryoconcha exilis exilis)

              - หอยกาบลาย (Uniandra contradens rustica (Contradens contradens rustica))

              - หอยกาบน้ำจืด (Uniandra contradens tumidula) เป็นต้น

          จากปริมาณของหอยที่พบทั้งหมดจากการขุดค้นที่แหล่งโบราณคดีโคกพนมดี พบว่าเป็นหอยที่มีถิ่นอาศัยบริเวณโคลนดินตามป่าชายเลนในเขตน้ำขึ้น-น้ำลง และเขตชายฝั่งเหนือน้ำขึ้น-น้ำลง บริเวณหาดทราย รวมทั้งพื้นท้องทะเล โดยเฉพาะอย่างยิ่งหอยแครง พบตั้งแต่การเริ่มเข้ามาอยู่อาศัยของชุมชนโคกพนมดีและมีปริมาณเพิ่มขึ้นมากเรื่อย ๆ ในสมัยต่อมา และพบปริมาณน้อยลงต่อเนื่องในสมัยสุดท้ายของการอยู่อาศัย ในขณะเดียวกันหอยชนิดที่มีถิ่นอาศัยอยู่ตอนในของป่าชายเลน หอยน้ำจืด และหอยบก ซึ่งพบน้อยในช่วงระยะแรกของการอยู่อาศัยกลับพบจำนวนเพิ่มมากขึ้นในช่วงสมัยต่อมา

          จากหลักฐานของหอยที่ปรากฏ สามารถบอกได้ว่า ชุมชนโคกพนมดีเมื่อแรกเริ่มการเข้ามาอาศัย อาจจะตั้งอยู่ติดหรือใกล้กับปากแม่น้ำขนาดใหญ่ ที่สามารถเดินทางออกสู่ทะเลได้  แต่ในระยะเวลาต่อมาพื้นที่เริ่มมีการเปลี่ยนแปลงกลายสภาพเป็นแผ่นดินและชุมชนโคกพนมดีเริ่มอยู่ไกลจากชายฝั่งทะเลมากขึ้น ทำให้ผู้คนเริ่มมีวิถีชีวิตและการบริโภคอาหารที่เปลี่ยนไป ซึ่งสัมพันธ์กับชนิดและปริมาณของหอยที่เปลี่ยนแปลงไปนั่นเอง

เอกสารอ้างอิง 
- G.M. Mason. The Molluscan remains, The Excavation of Khok Phadom Di a prehistoric site in Central Thailand Volume II: The biological Remains (Part I) , 1991.

- Jarujin Nabhitabhata. Mollusca fauna Of Thailand.2009

- สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน), บัญชีรายการทรัพยากรชีวภาพมอลลัสกาในประเทศไทย: หอยสองฝาน้ำจืด. 2560.

- สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน), บัญชีรายการทรัพยากรชีวภาพมอลลัสกาในประเทศไทย: หอยฝาเดียวน้ำจืด. 2560.

- สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน), บัญชีรายการทรัพยากรชีวภาพมอลลัสกาในประเทศไทย: หอยสองฝาทะเล. 2560.

- สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน), บัญชีรายการทรัพยากรชีวภาพมอลลัสกาในประเทศไทย: หอยฝาเดียวทะเล. 2560.

ผู้เรียบเรียง : นายเพิ่มพันธ์ นนตะศรี ภัณฑารักษ์ปฏิบัติการ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ปราจีนบุรี