มหาฉ่ำ ทองคำวรรณ ได้ถ่ายถอดข้อความอักษรขอมไทยที่ปรากฏในพระราชลัญจกรสยามโลกัคราช เป็นคำอ่านพร้อมทั้งแปลความหมายดังนี้

                     คำอ่าน

๑.    สฺยามโลกคฺคราชสฺส

๒.    สนฺเทสฺลญฺจนํ อิทํ

๓.    อชฺฌาวาสฺสานุสาสกสฺส

๔.    วิชิเต สพฺพชนฺตุนํ

                     คำแปล

                     ตราพระราชลัญจกรประทับหนังสือสำคัญนี้ ของสมเด็จพระสยามโลกัคคราช พระองค์ผู้ประสิทธิประสาทที่วัด แก่ปวงชนในพระราชอาณาเขตต์

                     ภายหลังสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงสงสัยว่า ถ้าคำแปลมีความเกี่ยวแก่วัดแล้ว เหตุใดก่อนหน้านี้ พระราชลัญจกรสยามโลกัคราชจึงใช้ประทับสัญญาบัตรคู่ด้วยพระบรมราชโองการ จึงขอให้พระเถระ ซึ่งเป็นผู้รู้ภาษาขอมเป็นอย่างดี แปลข้อความดังกล่าวข้างต้นอีกครั้งหนึ่ง พบว่าเนื้อหาไม่มีความเกี่ยวข้องกับวัดแต่อย่างใด ความว่า

                     ๒. ใบประทับตรานี้

                     ๑. ของอัครราชาโลกสยาม

                     ๓. ผู้ปกครองสั่งสอน

                     ๔. สรรพชนในแว่นแคว้น ฯ

                     รายละเอียดของเรื่องนี้ปรากฏอยู่ในหนังสือ บันทึกเรื่องความรู้ต่าง ๆ เล่ม ๓ ซึ่งในตอนท้ายสมเด็จฯ เจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงกล่าวไว้ว่า

              “...ผิดกันไปนิดเดียว ที่ท่านแปลคำ อชฺฌาวสฺส เปนปกครอง ท่านอ้างตัวอย่าง อคารํ อชฺฌาวสติ ว่าปกครองเรือน หรือ ปวี อชฺฌาวสติ ว่าปกครองแผ่นดิน ท่านอธิบายต่อไปว่าคำนั้น ถ้าโดยปกติจะต้องลง ส อาคม เป็น อชฺฌาวาสสฺส แต่เพราะข้อบังคับอนุญาตไว้ ว่าถ้าเปนคาถาแล้วตัดอาคมออกเสียก็ได้ เพราะฉะนั้นจึ่งตัดเปน อชฺฌาวาสฺส  แม้กระนั้นก็เกิน ๘ ไปพยางค์หนึ่งแล้ว...”

ลักษณะลวดลายของพระราชลัญจกรสยามโลกัคราช

เปรมา สัตยาวุฒิพงศ์

นักอักษรศาสตร์ชำนาญการพิเศษ

กลุ่มประวัติศาสตร์