ทั้งนี้ อักษรที่จารึกไว้บนแผ่นศิลาเขียนเป็นภาษาไทย ด้านซ้ายระบุข้อความตัวหนังสือขนาดใหญ่ เป็นพระปรมาภิไธย อักษรย่อ จ.ป.ร. ถัดมาเป็นตัวอักษรข้อความยาวประมาณ ๗ บรรทัด รายละเอียดระบุว่า “พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินประพาส เมื่อ รัตนโกสินทรศก ๑๑๙ แสลงวันตามจันทรคติ วัน ๒ เดือน ๒ ขึ้น ๔ ค่ำ พุทธศักราช ๒๔๔๓ จุลศักราช ๑๒๖๒”

จารึกดังกล่าวเป็นจารึกเก่าแก่ที่อยู่คู่ปราสาทหินพนมวันมานาน และเป็นแผ่นจารึกของจริง ซึ่ง ประตูชั้นนอกจะมีทับหลังนารายณ์ประดิษฐานอยู่ และด้านล่างตรงประตูจะมีการจารึกอักษรขอมโบราณ บอกเล่าเรื่องราวเกี่ยวกับปราสาทหินพนมวัน ส่วนจารึกดังกล่าวจะเป็นฝีพระหัตถ์ของ ร.๕ หรือไม่นั้น และพระองค์ท่านเสด็จฯ มาปราสาทพนมวันจริงหรือไม่ คงต้องไปค้นคว้าหลักฐานทางประวัติศาสตร์การเสด็จของพระองค์ท่านก่อน ส่วนเจ้าหน้าที่นำแผ่นพลาสติกไปครอบไว้นั้นเพื่อต้องการรักษาแผ่นจารึกโบราณดังกล่าวไว้ไม่ให้ประชาชนหรือนักท่องเที่ยวไป ขีดข่วน ลบ หรือทำลายจารึกให้เสียหาย

ปราสาทหินพนมวัน เป็นปราสาทหินที่มีขนาดใหญ่เป็นอันดับ ๕ ของประเทศไทย สร้างราวพุทธศตวรรษที่ ๑๗-๑๘ เข้าใจว่าเป็นเทวสถาน ต่อมาภายหลังดัดแปลงเป็นพุทธสถานจากจารึกที่พบที่ปราสาทหินพนมวัน เรียกปราสาทแห่งนี้ว่า เทวาศรมิ อาคารของโบราณสถานที่เห็นในปัจจุบัน มีปรางค์จัตุรมุขเป็นประธานหลักหันหน้าสู่ทิศตะวันออกและมีมณฑปอยู่ด้านหน้า เป็นปราสาทหินที่มีรูปแบบเดียวกับปราสาทหินพิมาย อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา และปราสาทพนมรุ้ง จังหวัดบุรีรัมย์

ทั้งนี้ในบันทึกการเสด็จประพาสนครราชสีมาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ วันที่ ๒๔ ธันวาคม ๒๔๔๓ หน้าที่ ๑๑๓-๑๑๔ ตอนหนึ่ง มีความว่า “...แล้วเสร็จทรงม้าพระที่นั่งไปประพาสวัดพนมวัน ทอดพระเนตรวิหารอันเป็นของโบราณทำด้วยศิลาแท่งใหญ่ ๆ ประดับซ้อนขึ้นไป แล้วทรงจารึกพระบรมนามาภิไธยเป็นอักษรย่อ จ.ป.ร. ในแผ่นศิลาฝาผนึกวิหาร และ มีอักษรว่า พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินประพาสเมื่อ รัตนโกสินทรศก ๑๑๙ แสลงวันตามจันทรคติ วัน ๒ เดือน ๒ ขึ้น ๔ ค่ำ พุทธศักราช ๒๔๔๓ จุลศักราช ๑๒๖๒…” ซึ่งตรงกับแผ่นจารึกที่ปราสาทหินพนมวันดังกล่าว

ที่มา : ASTVผู้จัดการออนไลน์ ๒๓ ตุลาคม ๒๕๕๘

: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)

: นายสมเดช ลีลามโนธรรม นักโบราณคดีชำนาญการ สำนักศิลปากรที่ ๑๐ นครราชสีมา