พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ไชยา ตั้งอยู่ในพื้นที่ทางทิศตะวันออกของวัดพระบรมธาตุไชยาราชวรวิหาร  ตำบลเวียง  อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี จัดเป็นพิพิธภัณฑสถานประเภทประวัติศาสตร์ศิลปะและโบราณคดี

 

            การก่อตั้งพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ไชยา ในระยะแรก จากการรวบรวมศิลปวัตถุที่พบในเขตพื้นที่ อำเภอไชยา  โดยท่านพระครูโสภณเจตสิการาม (เอี่ยม) อดีตเจ้าคณะอำเภอไชยา เป็นผู้ก่อตั้ง และกรมศิลปากร ได้รับไว้เป็นสาขาของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติเมื่อปี พ.ศ. 2478  ต่อมาในปี พ.ศ. 2499 กรมศิลปากรได้จัดสรรงบประมาณเพื่อสร้างอาคารพิพิธภัณฑ์หลังที่ 2 ขึ้น โดยได้รับความร่วมมืออย่างดียิ่งจาก พ.ต.อ. พัฒน์ นิลวัฒนานนท์ ผู้แทนราษฎรจังหวัดสุราษฎร์ธานี จนอาคารเสร็จสมบูรณ์เมื่อ พ.ศ. 2500 และได้ทำการขนย้ายโบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ ในวัดพระบรมธาตุไชยาทั้งหมดไปจัดเก็บ และจัดแสดงใน อาคารพิพิธภัณฑ์หลังใหม่ ต่อมาในปี พ.ศ. 2521 ได้รับเงินงบประมาณปรับปรุงขยายต่อเติมอาคารหลังแรก และปรับปรุงการจัดแสดงใหม่ให้ได้มาตรฐานสากล การดำเนินงานแล้วเสร็จและได้รับพิธีเปิดอย่างเป็นทางการ โดยได้กราบบังคมทูลเชิญพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดอาคารพิพิธภัณฑแห่งชาติ ไชยา และทรงกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนิน แทนพระองค์ ทรงเปิดพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ไชยา เมื่อวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2525