วันพืชมงคล ประจำปี 2568 นี้ ตรงกับวันศุกร์ที่ 9 พฤษภาคม ซึ่งพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ประกอบด้วย 2 พระราชพิธีรวมกัน ได้แก่

.

1. "#พระราชพิธีพืชมงคล" เป็นพิธีสงฆ์

เป็นพิธีทำขวัญพืชพันธุ์ธัญญาหาร เรียกรวมกันว่า บุพพัณณปรัณณชาติ ที่พระมหากษัตริย์ทรงอธิษฐานเพื่อความอุดมสมบูรณ์ จะประกอบพิธีในวันแรก ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม สำหรับ บุพพัณณปรัณณชาติ ที่นำเข้าพระราชพิธี จะเป็นข้าวเปลือก มีทั้งข้าวเจ้า ข้าวเหนียว และเมล็ดพืชต่าง ๆ รวม 40 อย่าง แต่ละอย่างบรรจุถุงผ้าขาว เป็นข้าวพันธุ์ดีที่โปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ปลูกในโครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา และพระราชทานมาเข้าพระราชพิธีพืชมงคล พันธุ์ข้าวพระราชทานนี้ จะใช้หว่านในพระราชพิธีแรกนาส่วนหนึ่ง อีกส่วนหนึ่งที่เหลือ จะบรรจุซอง แล้วส่งไปแจกจ่ายแก่ชาวนาและประชาชนในจังหวัดต่าง ๆ ให้เป็นมิ่งขวัญและเป็นสิริมงคลแก่พืชผลที่จะเพาะปลูกในปีนี้

.

2. "#พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ" เป็นพิธีพราหมณ์

เป็นพิธีไถหว่าน จะประกอบพิธีในวันรุ่งขึ้น ณ มณฑลพิธีสนามหลวง โดยพระยาแรกนาจะตั้งสัตยาธิษฐานเสี่ยงทายผ้านุ่ง และพระโคกินเลี้ยง เพื่อพยากรณ์ความอุดมสมบูรณ์ โดยในวันนี้จะเรียกกันว่า “วันพืชมงคล” ซึ่งแต่ละปีจะไม่ได้กำหนดวันที่ไว้แน่นอน ขึ้นอยู่กับฤกษ์ยามของปีนั้น ๆ ที่ทางสำนักพระราชวังจะประกาศออกมาภายหลัง

.

สำหรับในปีนี้ กรมปศุสัตว์ได้ทำการคัดเลือกพระโค "พันธุ์ขาวลำพูน" เพื่อใช้ในพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ โดยพระโคแรกนาขวัญ ประจำปี 2568 ได้แก่ พระโคพอ พระโคเพียง ส่วนพระโคสำรอง ได้แก่ พระโคเพิ่ม พระโคพูล สาเหตุที่เลือกโคพันธุ์ขาวลำพูน ก็เพราะว่าเป็นโคพื้นเมือง มีรูปร่างสูงใหญ่ สูงโปร่ง สง่า ลำตัวมีสีขาวทั้งตัว ทำให้ทนร้อนจากแดดได้ดี แตกต่างจากโคสีขาวพันธุ์อื่น ๆ ที่ปาก จมูก ขอบตา กีบ เขา และพู่หางสีดำ แต่โคขาวลำพูนจะเป็นสีขาวทั้งหมด

.

ส่วน "ของกิน 7 สิ่ง" ที่ตั้งเลี้ยงพระโคนั้น ประกอบด้วย ข้าว ข้าวโพด ถั่วเขียว งา เหล้า น้ำ และหญ้า ถ้าพระโคกินสิ่งใดก็จะมีคำทำนายไปตามนั้น

.

สำหรับการตั้งสัตยาธิษฐานหยิบผ้านุ่งแต่งกาย (การเสี่ยงทายผ้านุ่ง) ของพระยาแรกนา คือ การหยิบผ้านุ่งซึ่งเป็นผ้าลาย มีด้วยกัน 3 ผืน คือ 4 คืบ 5 คืบ และ 6 คืบ วางเรียงบนโตกมีผ้าคลุมเพื่อให้พระยาแรกนาตั้งสัตยาธิษฐานหยิบ หากหยิบได้ผ้าผืนใด ให้นุ่งผืนนั้นทับผ้านุ่งผืนเดิมอีกชั้นหนึ่งเพื่อเตรียมออกแรกนา โดยผ้านุ่งนี้ถ้าหยิบได้ผืนใดก็จะมีคำทำนายไปตามนั้น

.

วันพืชมงคลจึงเปรียบเสมือนเป็นพิธีเริ่มต้นฤดูเพาะปลูกของเกษตรกรไทย มีความสำคัญในการส่งเสริมเกษตรกรรม ให้กำลังใจเกษตรกร สะท้อนวิถีชีวิตที่ผูกพันกับธรรมชาติ และช่วยสืบสานวัฒนธรรมไทยอันเป็นเอกลักษณ์ที่สืบทอดกันมายาวนาน

.

อ้างอิง:

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 3 พฤษภาคม 2568, จาก: https://www.moac.go.th/royal_ploughing--home

นุดี กฤชโอภาส. เปิดความเชื่อ ทำไมต้องเป็น "พระโค" ในพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 3 พฤษภาคม 2568, จาก: https://www.thaipbs.or.th/now/content/2622

.

จัดทำโดย

นายพีรยุทธ กษิติบดินทร์ชัย

บรรณารักษ์ปฏิบัติการ