ว่าด้วยผีในอาณาจักรหลักคำ (กฎหมายเมืองน่าน)

การฆ่าควายเลี้ยงผีให้แจ้งทางการก่อน

,,,,,อันหนึ่ง ด้วยการอันจักพลีกรรมผีเทพดาอารักษ์นั้น

คันว่า (หากว่า) ราชสำนักในเวียงหื้อไหว้สาก่อน คันเป็นหน้าบ้านให้มาปฏิบัติเถิงสนาม (เค้าสนามหลวง, ที่ว่าราชการเมือง) ก่อน คันเป็นหัวเมืองนอกหื้อบอกเถิงพ่อเมืองหื้อรู้ก่อน  คันบ่บอกหื้อรู้ก่อนทือว่าเป็นโจรลักกินควาย คันว่าได้รู้แล้วจักเอาตัวเข้าใส่ราชวัตร (คุก, เขตกำหนด) ไว้ คันว่าเป็นเจ้านาย หื้อคาระวะอาชญายากต่อเกิ่ง คันเป็นท้าวขุนหื้อใส่สินคาคอ ๔๔๐ ดอก คันเป็นไพร่หื้อใส่สินคาคอ ๓๓๐ ดอกยากต่อเกิ่ง

ห้ามบนบานจะฆ่าควายเลี้ยงผี

,,,,,อันหนึ่ง ห้ามอย่าหื้อเจ้านาย ท้าวขุน ไพร่ทังหลายบนผีหนั้งภะกรรม(หนังปะกำ/เชือกจับช้าง) และผีพระเจ้า หาดเชี่ยวว่าจักกินควายนั้น อย่าหื้อได้กระทำเปนอันขาด คันบุคคละผู้ใดยังกระทำ จักเอาตัวใส่ราชวัตรไว้ คันเป็นเจ้านายหื้อคาระวะอาชญายากต่อเกิ่ง คันเป็นท้าวขุนหื้อใส่สินคาคอ ๔๔๐ ดอกยากต่อเกิ่ง คันเป็นไพร่หื้อใส่สินคาคอ ๓๓๐ ดอกยากต่อเกิ่ง

*เงินดอก นวรัตน์ เลขะกุล ให้ความเห็นว่าเป็นเงินตราของพม่า ใช้ปนกับเงินธ็อก

**สรัสวดี อ๋องสกุล เห็นว่า แม้ในสมัยนั้นควายเมืองน่านน่าจะมีมาก แต่คดีลักขโมยควายไปกินก็คงมีมากเช่นกัน จึงมีการกำหนดกฏหมายในเรื่องของการฆ่าควายเลี้ยงผี อีกทั้งชนชั้นสูงจะเสียค่าปรับมากกว่าเพราะถือว่ามีหน้าที่และความรับผิดชอบมากกว่า

ผิดผี เลี้ยงผี

,,,,,อันหนึ่ง ด้วยร้าง (พ่อหม้าย) บ่าว (ชายโสด) ทังหลายอันเป็นลูกเจ้านาย ลูกท้าว หลานขุน ไพร่ไท ตังหลายแอ่วต้าน (เกี้ยวพาราศี) ร้างจาสาว (แม่หม้ายและสาวโสด) ได้ไปมาหาสู่กับด้วยกัน แล้วพายลูนผู้ชายพ้อยบ่เอา คันว่าผู้หญิงเป็นลูกหลานไพร่ไท บ้านเมืองและข้าเจ้าคนนาย ข้าท้าว คนขุนก็ดี น้ำเงิน (ทาสประเภทหนึ่ง) ในเรือนก็ดี หื้อแปลงพ่อแม่ผู้หญิง ๕๒ น้ำผ่า (ฉบับ อ.สรัสวดี เป็น ๕๐ เฟื้องน้ำผ่า) ยากต่อเกิ่ง

,,,,,คันว่า ผู้หญิงเป็นลูกหลานเจ้านายในราชขกูล (ราชตระกูล) ก็ดี นอกราชขกูลก็ดี เป็นลูกหลานท้าวพระยาก็ดี เสนาอำมาตย์และขุนแสนหมื่น ท้าวหาญทังหลายก็ดี บุคคละผู้ใดไปเล่นเปิ้น (ได้เสียกัน) แล้วพ้อยบ่เอาก็ดี หื้อคาระวะพ่อแม่ผู้หญิงตามประดายศ (ประดา, พดา = ทั้งหมดทั้งปวง) ขุนกินยากต่อเกิ่งแล้วหื้อแปลงผี (เลี้ยงผีบรรพบุรุษ) ฝ่ายผู้หญิงตามขกูลผี คันว่าผีขกูลกินควายหื้อแปลง ๒๕๐๐ ธ๊อก คันว่าผีขกูลกินหมูหื้อแปลง ๑๒๕๐ ธ๊อก คันว่าผีขกูลกินไก่หื้อแปลง ๖๕๐ ธ๊อก ขุนกินยากต่อเกิ่ง ตันว่าในราชขกูลเจ้าในผีหอหลวงซ้ำ หื้อได้แปลงผีหลวงแถม ๒๒๐๐ ธ๊อก (ฉบับ อ.สรัสวดี เป็น ๑๕๐๐ ธ๊อก) ขุนกินยากต่อเกิ่ง

,,,,,อันหนึ่ง ด้วยหลาน เหลน พี่น้อย เจ้านาย ท้าวขุนทังหลายอันอยู่ต่างเรือน อยู่ที่อื่นก็ดี คันว่าผู้ชายใดไปกระทำผิด หื้อแปลงพ่อแม่เจ้าเรือนที่นั้นตามยศ คันว่าผู้หญิงมาน (ตั้งครรภ์) แล้วพ้อยบ่เอาหื้อแปลงค่าเดือนไฟ (อยู่ไฟหลังคลอด) ๗๒ น้ำผ่ายากต่อเกิ่ง คันว่าออกดีเป็นแล้ว (มีชีวิต) ออกบ่ดีตายหื้อเสียค่าเฝ้า (ค่าดูแลระหว่างตั้งครรภ์) ๓๓๐ น้ำผ่ายากต่อเกิ่ง

,,,,,ในเนื้อความทังหลายฝูงนั้น คันได้ชำระกันเถิงกว้าน (ศาล) หื้อขุนกินยากต่อเกิ่ง คันบ่ได้ชำระ หากยอมกันนอกกว้าน ด้วยดี หื้อเอาเกิ่งยากด้วยลายแปลงผีนั้น

,,,,,คันว่าขกูลผีกินควายก็มี ผีกินหมูก็มี ผีกินไก่ก็มี ก็หื้อแปลงผีกินควายตัวเดียวเป็นแล้ว คันว่าผีขกูลกินหมูก็ดี ผีกินไก่ก็ดี หื้อแปลงผีกินหมูตัวเดียวเป็นแล้ว

ที่มาเรื่อง

- สรัสวดี อ๋องสกุล. พินิจหลักฐานประวัติศาสตร์ล้านนา. เชียงใหม่: ศูนย์ล้านนาศึกษา มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2559.

- สิงฆะ วรรณสัย และพจน์ วุฒิปัญญา ปริวรรต. กฎหมายพระเจ้าน่าน ตำนานพระเจ้าไห้. เชียงใหม่ : ศูนย์ส่งเสริมและศึกษาวัฒนธรรมลานนาไทย วิทยาลัยครูเชียงใหม่, 2523.

ที่มาภาพ

- จักรพงษ์ คำบุญเรือง. พิธีฆ่าควายเลี้ยงผี ประเพณีเลี้ยงดง. www.chiangmainews.co.th/page/archives/602364