เมื่อสอบค้นข้อมูลเกี่ยวกับวัดราชาธิวาส จากเอกสารจดหมายเหตุของกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 5 กรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 6 กรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 7 กระทรวงศึกษาธิการ และหนังสือหายาก (กจช. น2/200) ภายในหอจดหมายเหตุแห่งชาติ พบว่ามีเรื่องราวน่าสนใจที่ควรย้อนอดีตเพื่อศึกษาเกี่ยวกับวัดราชาธิวาส

วัดราชาธิวาส มีชื่อเรียกแต่เดิมว่า “วัดสมอราย” เป็นวัดโบราณเก่าแก่ ไม่ปรากฏหลักฐานว่าสร้างขึ้นเมื่อใด แต่สันนิษฐานว่าสร้างมาแต่ครั้งสมัยกรุงศรีอยุธยา ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์วัดราชาธิวาสเป็นวัดที่เจ้านายหลายพระองค์ได้จำพรรษาในขณะทรงผนวช เช่น พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อทรงดำรงพระยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อทรงดำรงพระยศเป็นสมเด็จเจ้าฟ้ามงกุฎ และกรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรักษ์ เมื่อทรงดำรงพระยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนเสนานุรักษ์ และเจ้านายพระองค์อื่น ๆ อีกหลายพระองค์

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ เมื่อจุลศักราช 1213 (พ.ศ. 2394) ได้พระราชทานนามวัดสมอรายใหม่ให้มีนามว่า “วัดราชาธิวาสวิหาร” สืบมาถึงปัจจุบัน

-------------------------

การบูรณปฏิสังขรณ์

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นิมนต์พระอาจารย์ศรี (พระปัญญาพิศาลเถร) ผู้เชี่ยวชาญด้านวิปัสสนาธุระ มาจำพรรษาและทรงปฏิสังขรณ์พระอารามให้อยู่ในสภาพดี

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว กรมพระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพทรงปลูกพระตำหนักช่อฟ้าใบระกา 5 ห้อง มีเฉลียงรอบ เคียงคู่กับพระอุโบสถข้างทิศทักษิณ ถวายแด่สมเด็จเจ้าฟ้ามงกุฎไว้เป็นที่ประทับ

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการบูรณปฏิสังขรณ์พระอุโบสถและสิ่งต่าง ๆ เพิ่มเติมต่อจากรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รื้อสร้างใหม่หมดทั้งวัด ซึ่งเป็นการซ่อมและบูรณปฏิสังขรณ์ครั้งใหญ่ ที่ปรากฏอยู่คือ พระอุโบสถ พระเจดีย์ ศาลาการเปรียญ กุฏิไม้ทาสีแดง หอสวดมนต์ ถนนหิน ลานหิน ภูเขาถมอ เสาหิน เขื่อนคู ถนนผ่ากลางวัด พร้อมทั้งสะพาน นอกจากนั้นทรงหล่อพระสัมพุทธพรรณีประดิษฐานในพระอุโบสถด้วย

นอกจากนั้น สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงมีพระราชศรัทธาโดยเสด็จพระราชกุศลร่วมการปฏิสังขรณ์วัดด้วย และทรงรับเป็นพระอุปถัมภิกา

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์พระอุโบสถ หอไตร ศาลาการเปรียญ สะพานท่าน้ำ กุฏิเจ้าอาวาส กุฎีที่ชำรุด หอสวดมนต์ และให้เขียนภาพเวสสันดรชาดกที่ฝาผนังด้านในพระอุโบสถต่อจากรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สร้างพระตำหนักสมเด็จพระอัยยิกาและสร้างเขื่อนหน้าวัด

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานให้ย้ายพระตำหนักที่ประทับของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ จากโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัยมาประดิษฐานไว้ในวัด และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้สร้างกุฏิตึกแถว 3 หลัง ในคณะบน สร้างเขื่อนกั้นน้ำ ครัวไฟ กำแพง ศาลาท่าน้ำ รั้วคอนกรีต และประตูด้านหน้าวัด เป็นต้น

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ บูรณะพระสัมพุทธวัฒโนภาส ฐานชุกชีพระอุโบสถ ศาลาการเปรียญ พระตำหนักพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

เรียบเรียงโดย บุศยารัตน์ คู่เทียม

นักจดหมายเหตุเชี่ยวชาญ สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ

-------------------------

อ้างอิง

จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชนิพนธ์เรื่องวัดสมอราย. กรุงเทพฯ: สหธรรมิกสำนักวัดราชาธิวาส, 22 เมษายน 2499. (กจช. น. 2/200)

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 5 กระทรวงศึกษาธิการ ร.5 ศ 6(ร)/37 - 42 เรื่อง การปฏิสังขรณ์วัดราชาธิวาส (23 เม.ย. ร.ศ. 123 - 18 เม.ย. ร.ศ. 129)

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 6 กระทรวงศึกษาธิการ ร.6 ศ 9.1/105 เรื่อง ปฏิสังขรณ์วัดราชาธิวาศ กรุงเทพ (27 พ.ย. 2453 - 8 มิ.ย. 2467)

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 6 กระทรวงศึกษาธิการ ร.6 ศ 9.1/106 เรื่อง ปฏิสังขรณ์วัดราชาธิวาศ (15 - 30 ธ.ค. 2467)

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 7 กระทรวงศึกษาธิการ ร.7 ศ 9.1/41 เรื่อง ขออนุญาตจ่ายเงินบัญชีพระราชทรัพย์เดิมทำการก่อสร้างกุฏิและอื่น ๆ ที่วัดราชาธิวาสกับเรี่ยไรในการสร้างสะพานพระพุทธยอดฟ้า (24 ธ.ค. 2473 - 29 ต.ค. 2474)

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 7 กระทรวงศึกษาธิการ ร.7 ศ 15/10 เรื่อง นิตยภัตพระสงฆ์วัดราชาธิวาส (13 - 20 ม.ค. 2473)

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพหอพระสมุดวชิรญาณ 46M00057 ภาพการปฏิสังขรณ์วัดราชาธิวาส

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพหอพระสมุดวชิรญาณ 46M00060 ภาพวัดราชาธิวาส

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพหอพระสมุดวชิรญาณ ภ 002 หวญ 39/19 ภาพวัดราชาธิวาส

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพหอพระสมุดวชิรญาณ (2) ภ 004 หวญ 3/1 ภาพพระสัมพุทธพรรณี (จำลอง) พระประธานในพระอุโบสถวัดราชาธิวาส

หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ภาพถ่ายทางอากาศ ชุด Williams Hunt ภ WH 2/149 ภาพวัดราชาธิวาส

#องค์ความรู้จากจดหมายเหตุ #จดหมายเหตุ