เล่าเรื่องประติมานวิทยา: มุณฑมาลา (Muṇḍamālā)
มุณฑมาลา คือ พวงมาลัยหัวกะโหลก หรือพวงมาลัยศีรษะมนุษย์ เรียกอีกว่า กปาลมาลา (Kapālamālā) หรือ รุณฑมาลา (Ruṇḍamālā) สวมใส่โดยเทพและเทพีที่มีลักษณะดุร้าย สันนิษฐานว่าอาจเป็นร่องรอยของลัทธิบูชาหัวกะโหลก (skull culture) มาแต่เดิม มีความหมายเชื่อมโยงถึงความตาย ทางประติมานวิทยาในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู เป็นลักษณะของพระศิวะ ผู้เป็นเทพแห่งการทำลายล้าง เจ้าแห่งกาลเวลาและความตาย และภาคอันดุร้ายน่ากลัวของพระแม่ (Divine Mother) ผู้เป็นศักติหรือพลังของเทพเจ้า รวมถึงเป็นสัญลักษณ์ของเทพและเทพีผู้โกรธเกรี้ยว ในพุทธศาสนาตันตระยานแบบทิเบต
ในบริบทของพระศิวะสร้อยพวงกะโหลกมีความหมายถึงวัฏฏะอันต่อเนื่องของการสร้างและการทำลายล้าง ปรากฏในภาคอันดุร้ายของพระศิวะ เช่น อโฆรมูรติ (Aghoramūrti) ไภรวะ (Bhairava) คชาสุรสังหาร (Gajāsurasaṅhāra) กังกาละมูรติ (Kaṅkālamūrti) มฤตยุญชยะ (Mṛtayuñjaya) มหา-สทาศิวะ (Mahā-Sadāśiva) และวีรภัทร (Vīrabhadra)
ปางดุร้ายของพระเทวี เช่น กลุ่มมหาวิทยา (Mahāvidyas) คือกลุ่มพระเทวี 10 องค์ อาทิ กาลี (Kālī) ตารา (Tārā) ไภรวี (Bhairavī) ฉินนมัสตา (Chinnamastā) ธูมาวตี (Dhūmāvatī) มาตังคี (Mātaṅgī) และเทวีอื่น ๆ เช่น จามุณฑา (Cāmuṇḍā) และกาลราตรี (Kālarātī) สวมพวงมาลัยศีรษะที่ถูกตัดขาดเป็นเครื่องหมายของศัตรูและปีศาจที่ถูกสังหารโดยพระเทวีผู้สวมใส่ สำหรับฉินนมัสตา เทวีผู้ตัดหัวตัวเอง มุณฑมาลาเป็นเครื่องหมายของชัยชนะเหนือกาลเวลาและความกลัวตาย
เทพที่มีลักษณะโกรธเกรี้ยว ดุร้าย ในพระพุทธศาสนาแบบตันตระ เพื่อข่มขวัญและทำลายสิ่งชั่วร้ายที่เป็นศัตรูต่อพุทธศาสนา สวมใส่มุณฑมาลา แสดงกำลังอำนาจในการทำลายล้าง เช่น ธรรมปาล (Dharmapāla) เหรุกะ (Heruka) อจละ (Acala) เหวัชระ (Hevajra) และ สังวร (Saṃvara) เทพสตรี เช่น ฑากินี (Ḍākinī) เอกชฏา (Ekjaṭā) คุหเยศวรี (Guhyeśvarī) มาริฉี (Mārichī) และวัชรวาราหี (Vajravārāhī) เป็นต้น
![](https://finearts.go.th/uploads/tinymce/source/13/Knowledge2563/0145/1.jpg)
ภาพที่ 1. ตำราภาพเทวรูป ฉบับหอสมุดแห่งชาติ เลขที่ 32 ภาพนารายณ์อวตาร ปางอัปสราวตาร ตามคติทางไสยศาสตร์อย่างไทย พระนารายณ์แสดงลักษณะของพระศิวะ เทพผู้ทำลาย โดยสวมมุณฑมาลาหรือพวงมาลัยหัวกะโหลก ไม่นิยมแสดงความรุนแรง สยดสยอง อย่างศิลปะอินเดีย ซึ่งเป็นต้นแบบ
![](https://finearts.go.th/uploads/tinymce/source/13/Knowledge2563/0145/2.jpg)
ภาพที่ 2. ไภรวะ ศิลปะอินเดีย จาก Mysore, Karnataka state อายุคริสต์ศตวรรษที่ 19 ภาพจาก Asian Art Museum
![](https://finearts.go.th/uploads/tinymce/source/13/Knowledge2563/0145/3.jpg)
ภาพที่ 3. ภาพพิมพ์รูปพระแม่กาลี อายุคริสต์ศตวรรษที่ 20 ผลิตโดยสำนักพิมพ์ Ravi Varma ของอินเดีย มีการแสดงออกอย่างรุนแรงเสมือนจริง ภาพจาก The Metropolitan Museum of Art
![](https://finearts.go.th/uploads/tinymce/source/13/Knowledge2563/0145/4.jpg)
ภาพที่ 4. มหากาล ผู้ทำลายอวิชชา ในพุทธศาสนาตันตระยานแบบทิเบต ศิลปะทิเบต คริสต์ศตวรรษที่ 19-20 ภาพจาก The Metropolitan Museum of Art
อ้างอิงจาก
1. Iconographic Dictionary of the Indian Religions Hinduism-Buddhism-Jainism, 184. ; 2. The illustrated dictionary of Hindu iconography 3. Iconography of the Hindus, Buddhists and Jains. 4. https://en.wikipedia.org/wiki/Mundamala
ในบริบทของพระศิวะสร้อยพวงกะโหลกมีความหมายถึงวัฏฏะอันต่อเนื่องของการสร้างและการทำลายล้าง ปรากฏในภาคอันดุร้ายของพระศิวะ เช่น อโฆรมูรติ (Aghoramūrti) ไภรวะ (Bhairava) คชาสุรสังหาร (Gajāsurasaṅhāra) กังกาละมูรติ (Kaṅkālamūrti) มฤตยุญชยะ (Mṛtayuñjaya) มหา-สทาศิวะ (Mahā-Sadāśiva) และวีรภัทร (Vīrabhadra)
ปางดุร้ายของพระเทวี เช่น กลุ่มมหาวิทยา (Mahāvidyas) คือกลุ่มพระเทวี 10 องค์ อาทิ กาลี (Kālī) ตารา (Tārā) ไภรวี (Bhairavī) ฉินนมัสตา (Chinnamastā) ธูมาวตี (Dhūmāvatī) มาตังคี (Mātaṅgī) และเทวีอื่น ๆ เช่น จามุณฑา (Cāmuṇḍā) และกาลราตรี (Kālarātī) สวมพวงมาลัยศีรษะที่ถูกตัดขาดเป็นเครื่องหมายของศัตรูและปีศาจที่ถูกสังหารโดยพระเทวีผู้สวมใส่ สำหรับฉินนมัสตา เทวีผู้ตัดหัวตัวเอง มุณฑมาลาเป็นเครื่องหมายของชัยชนะเหนือกาลเวลาและความกลัวตาย
เทพที่มีลักษณะโกรธเกรี้ยว ดุร้าย ในพระพุทธศาสนาแบบตันตระ เพื่อข่มขวัญและทำลายสิ่งชั่วร้ายที่เป็นศัตรูต่อพุทธศาสนา สวมใส่มุณฑมาลา แสดงกำลังอำนาจในการทำลายล้าง เช่น ธรรมปาล (Dharmapāla) เหรุกะ (Heruka) อจละ (Acala) เหวัชระ (Hevajra) และ สังวร (Saṃvara) เทพสตรี เช่น ฑากินี (Ḍākinī) เอกชฏา (Ekjaṭā) คุหเยศวรี (Guhyeśvarī) มาริฉี (Mārichī) และวัชรวาราหี (Vajravārāhī) เป็นต้น
![](https://finearts.go.th/uploads/tinymce/source/13/Knowledge2563/0145/1.jpg)
ภาพที่ 1. ตำราภาพเทวรูป ฉบับหอสมุดแห่งชาติ เลขที่ 32 ภาพนารายณ์อวตาร ปางอัปสราวตาร ตามคติทางไสยศาสตร์อย่างไทย พระนารายณ์แสดงลักษณะของพระศิวะ เทพผู้ทำลาย โดยสวมมุณฑมาลาหรือพวงมาลัยหัวกะโหลก ไม่นิยมแสดงความรุนแรง สยดสยอง อย่างศิลปะอินเดีย ซึ่งเป็นต้นแบบ
![](https://finearts.go.th/uploads/tinymce/source/13/Knowledge2563/0145/2.jpg)
ภาพที่ 2. ไภรวะ ศิลปะอินเดีย จาก Mysore, Karnataka state อายุคริสต์ศตวรรษที่ 19 ภาพจาก Asian Art Museum
![](https://finearts.go.th/uploads/tinymce/source/13/Knowledge2563/0145/3.jpg)
ภาพที่ 3. ภาพพิมพ์รูปพระแม่กาลี อายุคริสต์ศตวรรษที่ 20 ผลิตโดยสำนักพิมพ์ Ravi Varma ของอินเดีย มีการแสดงออกอย่างรุนแรงเสมือนจริง ภาพจาก The Metropolitan Museum of Art
![](https://finearts.go.th/uploads/tinymce/source/13/Knowledge2563/0145/4.jpg)
ภาพที่ 4. มหากาล ผู้ทำลายอวิชชา ในพุทธศาสนาตันตระยานแบบทิเบต ศิลปะทิเบต คริสต์ศตวรรษที่ 19-20 ภาพจาก The Metropolitan Museum of Art
อ้างอิงจาก
1. Iconographic Dictionary of the Indian Religions Hinduism-Buddhism-Jainism, 184. ; 2. The illustrated dictionary of Hindu iconography 3. Iconography of the Hindus, Buddhists and Jains. 4. https://en.wikipedia.org/wiki/Mundamala
(จำนวนผู้เข้าชม 2454 ครั้ง)