“ แรกมีอควาเรียม (Aquarium) ในพะเยา 

        อควาเรียม คือสถานที่อนุรักษ์และจัดแสดงพันธุ์สัตว์น้ำ ส่วนมากเป็นอาคารห้องโถงขนาดใหญ่ ตกแต่งด้วยตู้ปลาหรือซุ้มกระจกโค้งตั้งแต่พื้นจรดเพดาน สำหรับเลี้ยงพันธุ์สัตว์น้ำนานาชนิด โดยผู้เข้าชมสามารถมองเห็นได้ถ้วนทั่ว

       นับแต่ปลายสมัยสงครามโลกครั้งที่ ๒ เมืองแรกๆ ที่มีอควาเรียมในประเทศไทยคือ จังหวัดพะเยา จากการสืบค้นเอกสารจดหมายเหตุของสถานีประมงน้ำจืดพบว่า ปี ๒๔๘๖ ฯพณฯ  จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี ขณะนั้น ได้มอบเงินจำนวน ๕,๐๐๐ บาท สำหรับก่อสร้างอควาเรียมภายในสถานีบำรุงพันธุ์ ๒ กว๊านพะเยา ทั้งนี้หัวหน้าแผนกสถานีได้เร่งงานโดยนำเสนอแบบแปลนการก่อสร้างให้ผู้บังคับบัญชาเห็นชอบอีกด้วย

 เมื่อพิจารณาแบบแปลน ภายนอกเป็นอาคารทรงปั้นหยา มีมุขทางเข้าอยู่ตรงกลาง ด้านซ้ายและขวาประดับไม้ระแนงตกแต่งต้นไม้ ส่วนภายในอาคารแตกต่างอย่างสิ้นเชิง เพราะเน้นพื้นที่ใช้สอยกว้างขวาง ประกอบกับความโค้งมนสี่ทิศของอาคาร ซึ่งสอดคล้องการจัดวางตู้ปลาอิงผนังแบบ ๓๖๐ องศาในแนวฉาก มีมุมนั่งพักผ่อนทอดสายตาชมพันธุ์สัตว์น้ำได้ ๒ ฝั่งอย่างลงตัว

 หากนับถึงปัจจุบัน ไม่น่าเชื่อว่าจังหวัดเล็กๆ ที่เคยเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดเชียงราย จะได้รับมอบหมายงานสำคัญ นั่นสะท้อนให้เห็นว่า ในขณะที่สงครามกำลังคุกรุ่นไปทั่วโลก ประเทศไทยเริ่มดำเนินงานอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำกันแล้ว

ผู้เขียน : นายธานินทร์ ทิพยางค์ (นักจดหมายเหตุ)

เอกสารอ้างอิง : หจช.พย. เอกสารสถานีประมงน้ำจืดจังหวัดพะเยา กระทรวงเกษตรและสหกรณ์  (2) กษ 1.1.1.1.3 / 1 เรื่องการปลูกบ้านพักและซ่อมแซมภายในสถานีประมงน้ำจืดจังหวัดพะเยา ( 29 ก.ย. 2482 - 20 ก.ค. 2503 )