ปกสมุดโลหะดุนลายรูปพญานาค

          สมัยรัตนโกสินทร์ พุทธศตวรรษที่ ๒๕

          ไม่ปรากฏประวัติที่มา

          ปัจจุบันจัดแสดง ณ ห้องธนบุรี-รัตนโกสินทร์ อาคารประพาสพิพิธภัณฑ์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร

          แผ่นโลหะเงินรูปทรงสี่เหลี่ยมดุนลาย กึ่งกลางเป็นสี่เหลี่ยมมุมมนคล้ายโล่ ภายในสลักข้อความว่า           “ข้าพระพุทธเจ้า จอมพล สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช จเรทหารทั่วไป* ขอพระราชทานทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายสมุดเล่มนี้ ขอเดชะ” ขนาบทั้งสองข้างด้วยรูปพญานาคม้วนตัวท่ามกลางลายก้านขด ส่วนขอบตกแต่งด้วยแถบลายกระหนกใบเทศขนาดเล็กล้อมรอบทั้งสี่ด้าน

          สันนิษฐานว่าปกสมุดชิ้นนี้สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช จัดทำขึ้นเพื่อทูลเกล้าถวายพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ เมื่อปีมะโรง พ.ศ. ๒๔๕๙ เนื่องในวโรกาสเฉลิมพระชนมพรรษา ๓ รอบ ๓๖ พรรษา วันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๙ โดยเมื่อวันที่ ๑๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๙ สมเด็จฯ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดชทรงมีหน้าที่เป็นผู้กราบบังคมทูลถวายพระพรชัยมงคลในการเฉลิมพระที่นั่งอนันตสมาคม และในเวลาค่ำวันนี้มีการเลี้ยงใหญ่พระราชทานผู้เป็นสหชาติ (ผู้เกิดร่วมปีนักษัตรเดียวกัน) ร่วมปีพระราชสมภพนักษัตรมะโรงครบสามรอบ

          ปกสมุดโลหะชิ้นนี้แสดงการตกแต่งผิว ด้วยเทคนิคการ “ดุนลาย” คือการตอกแผ่นโลหะให้มีลักษณะนูนขึ้นมา ในส่วนของพื้นที่ว่างระหว่างลายที่นูนขึ้นมาใช้เทคนิคแกะแร**เป็นลายเบา***

*ทรงดำรงตำแหน่ง “จเรทหารทั่วไป” ตั้งแต่วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๖ 

**แกะแร หมายถึง แกะพื้นผิวโลหะให้เป็นเส้นหรือเป็นเหลี่ยมขึ้นเงา

***ลายเบา หมายถึง ลายที่เกิดขึ้นด้วยการแกะเดินเส้นเป้นร่องตื้น ๆ บนพื้นหินหรือพื้นโลหะ

อ้างอิง

ดำรัศดำรงศ์ เทวกุลฯ, หม่อมเจ้า. พระประวัติ สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศวรเดชฯ. พระนคร:โสภณพิพรรฒธนากร, ๒๔๗๒ (พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์พระราชทานในงานพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข ณ พระเมรุท้องสนามหลวง เมื่อปีมะเส็ง พุทธศักราช ๒๔๗๒).

ยุทธนาวรากร แสงอร่าม. โลหศิลป์ ณ พระที่นั่งปัจฉิมาภิมุข. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง, ๒๕๖๐.

ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔. กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน, ๒๕๕๖.