สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงมีพระราชดำริว่าจะฉลองพระองค์ด้วยชุดไทย เพื่อแสดงถึงเอกลักษณ์ของความเป็นไทย ในการตามเสด็จพระราชดำเนินพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เยือนประเทศสหรัฐอเมริกา และประเทศในยุโรปอย่างเป็นทางการ เพื่อทรงเจริญทางพระราชไมตรีกับประเทศต่างๆ เมื่อปีพ.ศ. ๒๕๐๓

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงพระราชดำริว่า “แม้เราจะมีเอกลักษณ์และวัฒนธรรมในการแต่งกายของเราเองอยู่แล้ว แต่สตรีไทยก็ยังไม่มีเครื่องแต่งกายชุดประจำชาติ” ซึ่งในสมัยนั้นสตรีไทยไม่ได้มีเครื่องแต่งกายที่เป็นชุดไทย หรือธรรมเนียมการแต่งกายชุดประจำชาติเหมือนชนชาติอื่นๆ

พระราชดำรัสสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง “แต่ไหนแต่ไรมา คนไทยชอบแต่งกายกันตามสบายให้เหมาะแก่ความสะดวก ความประหยัด และอากาศของเมืองเราเท่านั้น ฉะนั้นเครื่องแบบประจำชาติของเราจึงเปลี่ยนแปลงไปเรื่อยๆ ไม่มีเป็นประจำ อยู่เป็นแบบฉบับ อย่างเพื่อนบ้านใกล้เคียง จนเป็นที่รู้จักแพร่หลายทั่วโลก เช่น ส่าหรีของอินเดีย เครื่องแต่งกายของชาวจีน และกิโมโนของญี่ปุ่น บรรดาพวกผู้หลักผู้ใหญ่ที่ใกล้ชิด ต่างก็แนะนำให้ข้าพเจ้านุ่งซิ่นอย่างไทยๆ นี่แหละไปทุกหนทุกแห่ง ข้าพเจ้าก็ยังไม่กล้าตกลงใจที่จะกระทำตาม เพราะมีปัญหาขัดข้องเรื่องเสื้อผ้า ที่จะสวมกับผ้าซิ่น ด้วยเรายังไม่มีเสื้อที่จะใช้เป็นแบบฉบับ”

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ออกแบบฉลองพระองค์ชุดไทยแบบต่างๆ โดยนำรูปแบบการแต่งกายของสตรีไทยในอดีตมาผสมผสานกับวิธีการตัดเย็บปัจจุบันได้อย่างลงตัว เพื่อให้ง่ายต่อการสวมใส่และเหมาะสมกับยุคสมัย และมีพระราชวินิจฉัยเห็นชอบจนได้ชุดไทยประยุกต์ทั้งหมด ๘ แบบ ประกอบด้วย ชุดไทยเรือนต้น ชุดไทยจิตรลดา ชุดไทยดุสิต ชุดไทยบรมพิมาน ชุดไทยจักรี ชุดไทยจักรพรรดิ ชุดไทยศิวาลัย และชุดไทยอมรินทร์ โดยตั้งตามชื่อพระที่นั่งหรือพระตำหนักต่างๆ และแสดงแบบเป็นครั้งแรก เมื่อวันที่ ๑๖ มกราคม ๒๕๐๗ ณ เวทีสวนอัมพร ในโอกาสครบรอบร้อยปีของกาชาดสากล หรือเรียกกันว่า “ชุดไทยพระราชนิยม”

เมื่อเดือนกรกฎาคม ค.ศ. ๑๙๖๒ หรือ พ.ศ. ๒๕๐๕ นิตยสาร Vogue หน้า ๔๘ – ๔๙ ซึ่งเป็นนิตยสารแฟชั่นระดับโลกของสหรัฐอเมริกา ขอพระราชทานพระฉายาลักษณ์ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงฉลองพระองค์ชุดไทยจักรี ส่งผลให้ผ้าไทยมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักเป็นอย่างมาก และทำให้ในปัจจุบันชุดไทยเป็นที่นิยมในการสวมใส่ทั้งในประเทศและต่างประเทศ ทั้งนี้ยังเป็นการเผยแพร่ชื่อเสียงถึงความงดงามของชุดไทยไปยังนานาประเทศอีกด้วย

ชุดไทยพระราชนิยม ๘ แบบ ประกอบด้วย 

๑.    ชุดไทยเรือนต้น ตั้งตามชื่อพระตำหนักเรือนต้น ในพระราชวังดุสิต เป็นชุดไทยแบบลำลองที่ใช้ได้ในหลายโอกาส เหมาะสำหรับใช้แต่งไปในงานที่ไม่เป็นพิธีการการ อาทิเช่น งานสำคัญทางศาสนา ส่วนผ้านุ่งป้ายเป็นผ้าฝ้ายหรือผ้าไหมมีลายริ้วตามขวางหรือตามยาว หรือผ้าพื้นเกลี้ยงมีเชิงก็ได้ ยาวจรดข้อเท้า ส่วนเสื้อเป็นคอกลมตื้นใช้สีตามริ้วหรือเชิง สีตัดกับผ้านุ่งหรือเป็นสีเดียวกันก็ได้ แขนสามส่วนปลายแขนหลวมเล็กน้อยกว้างพอสบาย ผ่าอกคอกลมติดกระดุม ๕ เม็ด เป็นคนละท่อนกับผ้านุ่ง และใช้เครื่องประดับสวยงามตามสมควร

๒.    ชุดไทยจิตรลดา ตั้งตามชื่อพระตำหนักจิตรลดารโหฐาน เป็นชุดไทยในงานพิธีกลางวัน ลักษณะทั่วไปคล้ายกับชุดไทยเรือนต้น ต่างกันตรงคอเสื้อที่มีขอบตั้งเล็กน้อย แขนยาวจรดข้อมือ แต่ใช้ในงานพิธีการมากกว่าชุดไทยเรือนต้น อาทิเช่น การต้อนรับแขกต่างประเทศที่มาเยือนเป็นทางการ โดยไม่ต้องประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ส่วนผ้านุ่งป้ายเป็นผ้าไหมเกลี้ยงมีเชิง หรือยกดอกมีเชิงหรือยกดอกทั้งตัวแบบเสื้อคนละท่อนกับผ้านุ่ง และใช้เครื่องประดับสวยงามตามควร

๓.    ชุดไทยดุสิต ตั้งตามชื่อพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งเป็นชุดไทยสวมใส่ในงานพระราชพิธีที่กำหนดให้แต่งกายเต็มยศ หรือพระราชพิธีเต็มยศตอนค่ำ ตัดเย็บด้วยผ้ายกไหมหรือยกทอง ตัวเสื้อเป็นเสื้อไม่มีแขนคอด้านหน้าและด้านหลังคว้านกว้าง ผ่าด้านหลังตัวเสื้อปักลวดลายอย่างงดงามด้วยวัสดุต่างๆ เช่น ดิ้นเงิน ดิ้นทอง ปีกแมลงทับ ไข่มุก และลูกปัด เป็นต้น ส่วนผ้านุ่งยาวมีจีบด้านหน้ามีชายพก คาดเข็มขัดไทย และใส่เครื่องประดับเข้ากันกับชุด

๔.    ชุดไทยบรมพิมาน ตั้งตามชื่อพระที่นั่งบรมพิมาน ในพระบรมมหาราชวัง เป็นชุดไทยในงานพระราชพิธีและงานพิธีตอนค่ำ สำหรับใช้ในงานเต็มยศและครึ่งยศ เช่น งานอุทยานสโมสร งานต้อนรับแขกต่างประเทศที่มาเยือนเป็นทางการ และงานพระราชทานเลี้ยงอาหารอย่างเป็นทางการ เป็นต้น มีลักษณะเป็นผ้าไหมยกดอกหรือยกทองมีเชิงหรือยกทั้งตัวก็ได้ ตัวเสื้อแขนยาวกรอมข้อมือ คอกลมมีขอบตั้ง ผ้านุ่งตัดแบบติดกันเป็นชุดเดียว ผ้าจีบข้างหน้ายาวจรดข้อเท้าและมีชายพก ไม่ผ่าหลังหรือผ่าข้าง คาดเข็มขัดไทย และใส่เครื่องประดับเข้ากันกับชุด

๕.    ชุดไทยจักรี ตั้งตามชื่อพระที่นั่งจักรีมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งเป็นชุดไทยสวมใส่ในงานเลี้ยง งานมงคลสมรส งานราตรีสโมสร ที่มีพิธีการตอนค่ำไม่เป็นทางการและอากาศไม่เย็นมากนัก เป็นชุดที่สวยสง่างามและนิยมมากอีกชุดหนึ่ง เป็นชุดที่ใช้ผ้านุ่งแบบเดียวกับชุดไทยบรมพิมาน ประกอบด้วยการห่มสไบเฉียงปักหรือไม่ปักก็ได้ตัดเย็บติดกับท่อนล่าง ทิ้งชายยาวด้านหลัง เปิดไหล่ข้างหนึ่ง และผ้านุ่งจีบหน้านาง เป็นผ้าไหมยกทองทั้งตัวหรือยกเฉพาะเชิงก็ได้ มีชายพกสำหรับคาดเข็มขัด และใส่เครื่องประดับเข้ากันกับชุด

๖.    ชุดไทยจักรพรรดิ ตั้งตามชื่อพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งเป็นชุดไทยสวมใส่ในโอกาสพิเศษที่กำหนดให้แต่งกายเต็มยศสวมสายสะพายในงานพระราชพิธี หรือใช้ในงานพิธีเต็มยศตอนค่ำ โดยท่อนบนห่มผ้าสองชั้น ชั้นในเป็นสไบแพรจีบ แล้วห่มสะพักปัก ผ้านุ่งตัดด้วยผ้ายกไหมหรือยกทองมีจีบด้านหน้า มีชายพกสำหรับคาดเข็มขัด และใส่เครื่องประดับเข้าชุดกันแบบเดียวกับชุดไทยจักรี

๗.    ชุดไทยศิวาลัย ตั้งตามชื่อพระที่นั่งศิวาลัยมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งเป็นชุดไทยของสตรีบรรดาศักดิ์ในสมัยก่อน มักใช้ในงานพิธีตอนค่ำ งานเลี้ยง งานฉลองสมรส หรืองานพิธีเต็มยศ เหมาะสมสำหรับช่วงอากาศเย็นเพราะมีหลายชั้น และเป็นชุดแบบเดียวกับชุดไทยบรมพิมาน แต่ห่มสะพักทับหรือสไบแบบห่มเฉียงอีกชั้นหนึ่ง

๘.    ชุดไทยจิตรลดา แต่มีลักษณะเนื้อผ้าและเครื่องประดับหรูหรากว่า โดยใช้ผ้าไหมยกดอกที่มีทองแกมหรือยกทองทั้งตัว เสื้อเป็นแขนยาว คอตั้ง เสื้อกับผ้านุ่งคนละท่อน ไม่ต้องคาดเข็มขัด และประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ชุดนี้ใช้ในงานพระราชพิธีและงานพิธีตอนค่ำ หรือเหมาะสำหรับใช้ในงานเลี้ยงรับรอง หรือในงานพระราชพิธีสวนสนามในวันเฉลิมพระชนมพรรษาจะประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์

 ชุดไทยพระราชนิยม ได้ขึ้นบัญชีเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม พ.ศ. ๒๕๖๖ ประเภท รายการตัวแทนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม แนวปฏิบัติทางสังคม พิธีกรรม ประเพณี และเทศกาล อยู่ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๔๑ ตอนพิเศษ ๒๗ ง เมื่อวันที่ ๒๙ มกราคม ๒๕๖๗

ชุดไทยพระราชนิยม จึงเป็นเครื่องแต่งกายประจำชาติที่มีความสวยงาม สะท้อนเอกลักษณ์เฉพาะตัว เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่แตกต่างจากชาติอื่น ทั้งในด้านการออกแบบ การตัดเย็บที่มีความประณีตงดงาม มีลวดลายบนผืนผ้าที่วิจิตรทรงคุณค่างามอย่างไทย สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงใช้ศิลปะ วัฒนธรรม เป็นเครื่องมือในการพัฒนาคุณภาพชีวิต เสริมสร้างความภาคภูมิใจให้กับความเป็นชาติไทย จึงทำให้เป็นชุดต้นแบบประจำชาติที่มีความสง่างาม ทรงคุณค่าของเครื่องแต่งกายไทยทำให้เป็นเอกลักษณ์ประจำชาติ และเป็นที่ประจักษ์ไปทั่วโลกมาจนถึงปัจจุบัน

พสกนิกรชาวไทยทุกหมู่เหล่าล้วนต่างน้อมสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณเป็นล้นพ้นอันหาที่สุดมิได้ ที่ทรงอุทิศพระวรกายและพระราชหฤทัยในการปฏิบัติพระราชกรณียกิจนานัปการมาตลอดพระชนม์ชีพ เพื่อความรุ่งเรืองของประเทศและความสุขสวัสดีของประชาชนตลอดมา

เรียบเรียงโดย : นายธีรบูลย์ มิตรมโนชัย นักวิชาการโสตทัศนศึกษาชำนาญการ หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก เชียงใหม่ สำนักศิลปากรที่ ๗ เชียงใหม่ กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม

แหล่งอ้างอิง :

“การแต่งกายของคนไทย.”  สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน โดยพระราชประสงค์ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว.  ๑๘. (๒๕๔๗): ๕๙-๘๕.

กรมประชาสัมพันธ์.  ดาวน์โหลดพระฉายาลักษณ์ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง. [ออนไลน์]. 

         สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, จาก: https://www.prd.go.th/th/content/category/detail/id/33/iid/434510, ๒๕๖๘.

กรมหม่อนไหม.  ประวัติ ชุดไทยพระราชนิยม ชุดประจำชาติ การแต่งกาย ความภูมิใจในความเป็นไทย. [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘,

         จาก: https://qsds.go.th/newqssclei/ประวัติ-ชุดไทยพระราชนิย/

พิพิธภัณฑ์ผ้าในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ.  ชุดไทย: จากราชสำนักสู่ราชนิยม. [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘,  

         จาก: http://www.qsmtthailand.org/th/showing/ชุดไทย-จากราชสำนักสู่รา/

พิพิธภัณฑ์ผ้าในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ. 

         พระฉายาลักษณ์ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง. [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, 

         จาก: https://www.facebook.com/photo/?fbid=1232367112268051&set=pcb.1232367162268046, ๒๕๖๘.

พิพิธภัณฑ์ผ้าในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ. 

         พระฉายาลักษณ์ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง. [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, 

         จาก: https://www.facebook.com/photo?fbid=1237053975132698&set=a.644243874413714, ๒๕๖๘.

แพรว.  ชุดไทยพระราชนิยม มรดกชาติจาก สมเด็จพระพันปีหลวง. [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, 

         จาก: https://praew.com/people/royal-update/556058.html, ๒๕๖๘.

หน่วยราชการในพระองค์.  พระราชกรณียกิจ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง หน่วยราชการในพระองค์ 

         ขอเผยแพร่พระราชกรณียกิจในด้านต่าง ๆ เพื่อน้อมถวายความอาลัย ด้วยสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดมิได้.  [ออนไลน์]. 

         สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, จาก: https://www.royaloffice.th/26/10/2025/ทรงเชิดชูศิลปวัฒนธรรม/, ๒๕๖๘.

Aroundonline.  งดงาม ๘ ฉลองพระองค์ชุดไทยราชนิยม สมเด็จพระพันปีหลวง.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, 

         จาก: https://www.aroundonline.com/queen-sirikit-thai-dressing/, ๒๕๖๒.

Rachel King.  Queen Sirikit, Thailand’s Longest-Serving Queen Consort, Dies at 93.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, 

         จาก: https://www.townandcountrymag.com/society/tradition/a69165657/queen-sirikit-thailand-death-obituary/, ๒๕๖๘.

Vogue.  From the Archives: Henry Clarke Photographs the Golden Court of Thailand.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, 

         จาก: https://www.vogue.com/article/the-golden-court-of-thailand

Vogue.  Queen Sirikit of Thailand.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๖๘,

         จาก: https://archive.vogue.com/article/1962/7/queen-sirikit-of-thailand