-- องค์ความรู้จากเอกสารจดหมายเหตุ : ย้อนรอยอดีตกิ่งอำเภอแห่งเมืองตาก --
 การศึกษาข้อมูลจากเอกสารจดหมายเหตุของหน่วยงานราชการต่างๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหน่วยงานระดับกระทรวงที่สำคัญอย่างกระทรวงมหาดไทย นอกจากจะทำให้เราได้เห็นถึงขั้นตอน กระบวนการ ตลอดจนมุมมองและแนวคิดในการดำเนินงานต่างๆ ตามภารกิจของกระทรวงมหาดไทยตลอดระยะเวลาร้อยกว่าปีแล้ว เรายังได้รู้เกี่ยวกับเกร็ดทางประวัติศาสตร์ที่ซ่อนอยู่ในเนื้อหาของเอกสารที่อาจไม่เคยรู้ เช่น การจัดตั้งหรือยุบเลิกอำเภอและกิ่งอำเภอในอดีตซึ่งปรากฏชื่ออำเภอหรือกิ่งอำเภอที่ไม่มีแล้วในปัจจุบัน ดังปรากฏในเอกสารจดหมายเหตุชุด กรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 7 กระทรวงมหาดไทย ที่กล่าวถึง “อดีต” กิ่งอำเภอสองแห่งในจังหวัดตาก
.
 เมื่อปี พ.ศ. 2471 สมุหเทศาภิบาลมณฑลนครสวรรค์ ได้มีใบบอกกราบทูลสมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยในขณะนั้น ความว่า กิ่งอำเภอเชียงเงิน ในท้องที่อำเภอระแหง จังหวัดตาก (ปัจจุบันคืออำเภอเมืองตาก - ผู้เขียน) มีการคมนาคมระหว่างที่ว่าการอำเภอกับตำบลทั้งสามแห่งของกิ่งอำเภอ (วังหิน ประดาง และหนองบัวใต้) ที่สะดวกแก่การตรวจตราของเจ้าหน้าที่มากขึ้น ในขณะเดียวกัน ท้องที่บ้านท่าปุย อำเภอบ้านตาก มีพื้นที่กว้างใหญ่ ไม่สะดวกแก่การปกครอง จึงเสนอให้ยุบเลิกกิ่งอำเภอเชียงเงิน และย้ายกิ่งอำเภอมาตั้งที่บ้านท่าปุย เรียกว่า “กิ่งอำเภอท่าปุย” ประกอบด้วย 4 ตำบลคือ สามเงา บ้านนา ยกกระบัตร์ และยางโอง ซึ่งทางกระทรวงมหาดไทยได้พิจารณาอนุญาตและสั่งการให้มณฑลนครสวรรค์ดำเนินการจัดการตามที่มีใบบอกมาดังกล่าว
.
 หากเราสืบค้นชื่อของกิ่งอำเภอท่าปุยในปัจจุบัน จะพบว่าไม่มีอยู่ในสารบบของชื่ออำเภอในประเทศไทยแล้ว สาเหตุที่เป็นเช่นนี้เนื่องจากในเวลาต่อมา กิ่งอำเภอท่าปุยได้รับการเปลี่ยนชื่อเป็น “กิ่งอำเภอสามเงา” เมื่อปี พ.ศ. 2482 และได้รับการยกฐานะขึ้นเป็นอำเภอเมื่อปี พ.ศ. 2501 ในขณะที่ชื่อ “ท่าปุย” ปัจจุบันกลายเป็นเพียงชื่อหมู่บ้านแห่งหนึ่งในตำบลสามเงา ส่วนอดีตกิ่งอำเภอเชียงเงินนั้น ไม่ปรากฏหลักฐานว่ามีการยกฐานะกลับมาเป็นกิ่งอำเภอหรืออำเภออีกเลย โดยปัจจุบัน “เชียงเงิน” เป็นชื่อตำบลแห่งหนึ่งในอำเภอเมืองตาก
.
ผู้เขียน: นายธัชพงศ์ พัตรสงวน (นักจดหมายเหตุปฏิบัติการ หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติฯ พะเยา)
.
เอกสารอ้างอิง:
1. สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 7 กระทรวงมหาดไทย. ร.7 ม. 4.3/1 เรื่องปันแขวงปกครองและยุบย้ายที่ว่าการต่างๆ [ 18 ธ.ค. 2468 – 9 ก.ค. 2475 ].
2. เทศบาลตำบลสามเงา. ประวัติการจัดตั้งเทศบาลตำบลสามเงา.  สืบค้นเมื่อวันที่ 4 สิงหาคม 2566.  จาก http://samngaolocal.go.th/site/page/VFdwUlBRPT0=  
3. “แจ้งความกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ใบบอกสมุหเทศาภิบาลมณฑลนครสวรรค์.” (2471). ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 45, ตอน ง (30 กันยายน): 1965-1966.
4. “พระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนนามอำเภอ กิ่งอำเภอ และตำบลบางแห่ง พุทธศักราช 2482.” (2482). ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 56, ตอน ก (17 เมษายน): 354-363.
#จดหมายเหตุ #องค์ความรู้จากจากจดหมายเหตุ #หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติฯพะเยา #เอกสารจดหมายเหตุ