ตามพระราชดำริในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง 

“พระเจ้าอยู่หัวเป็นน้ำ ฉันจะเป็นป่า ป่าที่ถวายความจงรักภักดีต่อน้ำ พระเจ้าอยู่หัวสร้างอ่างเก็บน้ำ ฉันจะสร้างป่า” พระราชดำรัสของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ที่แสดงถึงพระราชปณิธานอันแรงกล้าที่จะทรงงานด้านการอนุรักษ์ป่า ซึ่งเป็นแหล่งต้นน้ำ เพื่อสนับสนุนการทรงงานของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ที่ทรงให้ความสำคัญกับการพัฒนาแหล่งน้ำ เพื่อช่วยให้พสกนิกรชาวไทยมีน้ำเพียงพอต่อการดำรงชีพและการทำการเกษตร ส่งผลให้ชีวิตความเป็นอยู่ดีขึ้น

“โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่บ้านหนองห้า”  เป็นอีกโครงการหนึ่งที่เกิดขึ้นเมื่อครั้งที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ ๙ พร้อมด้วยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งทรงดำรงพระราชอิสริยยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จฯ ไปทอดพระเนตรพื้นที่แนวชายแดนประเทศไทย-ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว บริเวณดอยยอดห้วยน้ำลาว บ้านเย้าหนองห้า ตำบลร่มเย็น อำเภอเชียงคำ จังหวัดพะเยา เมื่อวันที่ ๒๘ มกราคม ๒๕๔๕   พื้นที่บริเวณดังกล่าวได้ถูกบุกรุกแผ้วถางป่าเป็นบริเวณกว้าง บางส่วนมีการปลูกพืชเสพติด และมีปัญหาด้านความมั่นคงตามแนวชายแดน และ ราษฎรไทยภูเขาเผ่าต่าง ๆ ได้เคยถวายฎีการ้องทุกข์ขอพระราชทานความช่วยเหลือเรื่องที่ทำกินเป็นจำนวนมาก 

 สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง  จึงได้พระราชทานพระราชดำริให้จัดตั้ง“โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่” ขึ้นโดยนำชาวไทยภูเขาเผ่าต่าง ๆ ที่เคยขอพระราชทานความช่วยเหลือเรื่องที่ทำกินเข้ามาอาศัยและช่วยฟื้นฟูสภาพป่าบริเวณบ้านหนองห้า เพื่ออนุรักษ์แหล่งต้นน้ำลำธาร ด้านการอนุรักษ์ฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ส่งเสริมให้ราษฎรได้เรียนรู้การทำเกษตรที่ถูกวิธี และมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ให้การสนับสนุนการฝึกอบรมศิลปาชีพ ให้แก่ราษฎรที่จะเข้ามาอยู่ในพื้นที่ดังกล่าวตลอดจนจัดให้มีบริการขั้นพื้นฐาน เช่น การศึกษา การสาธารณสุขขั้นมูลฐาน การจัดระเบียบชุมชนเป็นหมู่บ้านแนวชายแดนเพื่อเฝ้าระวังป้องกันปัญหายาเสพติดและสิ่งผิดกฎหมาย รวมถึงการอนุรักษ์และป้องกันการทำลายทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่าตามแนวพระราชดำริ “คนอยู่กับป่า”  

นอกจากในครั้ง พ.ศ. ๒๕๔๕ แล้ว พระองค์ท่าน ได้เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยมราษฎรบ้านหนองห้า  และทรงตรวจงานโครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่บ้านหนองห้าอย่างต่อเนื่องเป็นระยะ ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๔๕ – ๒๕๔๗   โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่บ้านหนองห้า  นับเป็นอีกหนึ่งพระมหากรุณาธิคุณที่สมเด็จพระพันปีหลวงทรงทำเพื่อผืนแผ่นดินไทย   ชาวพะเยาและพสกนิกรชาวไทยให้มีป่าไม้อุดมสมบูรณ์ มีแหล่งต้นน้ำลำธารหล่อเลี้ยงชีพ และให้ชาวบ้านในพื้นที่มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น และยังคงดำเนินโครงการมาจนถึงปัจจุบัน

 เอกสารโสตทัศนจดหมายเหตุประเภทภาพถ่ายอันทรงคุณค่าเหล่านี้ หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติฯ พะเยา เก็บรักษาและเผยแพร่ไปสู่คนรุ่นหลังและผู้ที่สนใจต่อไป 

โดยผู้ที่สนใจสามารถสืบค้นภาพเพิ่มเติมได้ที่ หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติฯ พะเยา   หรือทางเว็บไซต์   www.archives.nat.go.th หรือ Application: NAT Archives