สลากภัต หรือตานก๋วยสลาก
ประวัติ ความเป็นมา และความสำคัญที่ปรากฏในพระไตรปิฎกและคัมภีร์อานิสงส์ล้านนา
#องค์ความรู้พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่าน
ตานก๋วยสลาก ณ วัดพระธาตุช้างค้ำวรวิหาร (วันศุกร์ที่ ๒๙ กันยายน ๒๕๖๖)
 สุทินฺนัง วะตะ เม ทานัง สะหลากกะภัตตานัง นิพฺพานัง ปะระมัง สุขัง
 หมายทานสลากภัต กัณฑ์นี้ หมายมี มหามูลศรัทธา....ได้ทำบุญถวายสลากภัตรกัณฑ์นี้แล้ว มีเจตนาอุทิศส่วนบุญนี้ไปหา.....บรรพบุรุษ เจ้ากรรมนายเวร เจ้าคุณนายคุณ สรรพสัตว์ทั้งหลาย เทวดา ขอหื้อได้รับ ได้บริโภค ว่าสั้นนั้น แต้ดีหลี
.
  สลากภัต คือ ชื่อประเพณีทางพุทธศาสนาอย่างหนึ่ง เป็นการถวายภัตตาหาร เครื่องไทยธรรมแด่พระภิกษุสงฆ์ โดยมิได้มีความประสงค์จำเพาะเจาะจงถวายพระภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง  พระภิกษุรูปใดจะพึงได้รับก็ด้วยการจับสลากต้องตรงกันกับสลาก ซึ่งทายกหรือทายิกาปักไว้ที่เครื่องภัตตาหารที่ได้เตรียมไว้ถวายเท่านั้น
 สลากภัต ชาวล้านนานิยมเรียกว่า กินสลาก (อ่าน "กิ๋นสะหลาก") หรือ กินกวยสลาก (อ่าน "กิ๋นก๋วยสะหลาก") หรือ ทานสลาก (อ่าน "ตานสะหลาก") หรือ ตานก๋วยสลาก หรือ กินเข้าสลาก
มักทำกันราว วันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๒ เหนือ คือเดือน ๑๐ ภาคกลาง และสิ้นสุดในเดือนเกี๋ยงดับ (เดือน ๑๑ แรม ๑๕ ค่ำ) ราวปลายเดือนสิงหาคมถึงตุลาคม
 ความสำคัญของประเพณีสลากภัต คือ เป็นการทำบุญเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่บรรพบุรุษ ญาติ พี่น้องที่ล่วงลับไปแล้ว สอนให้ลูกหลานมีความกตัญญู กตเวที ต่อผู้มีพระคุณ ทั้งนี้การทำบุญที่ไม่จำเพาะเจาะจงพระสงฆ์รูปใดรูปหนึ่ง เป็นการขจัดซึ่งความเห็นแก่ตัว การขจัดซึ่งกิเลส ที่เรียกว่า อคติ (ความลำเอียง) พระภิกษุสามเณรที่มารับสลากเองก็ไม่มีซึ่งความยึดติด เพราะสลากที่นำมาถวายนั้นแตกต่างหลากหลาย ประเพณีสลากภัตถือเป็นงานบุญใหญ่ที่ต้องอาศัยความร่วมแรงร่วมใจกันของคนในหมู่บ้าน สังคม ซึ่งย่อมนำมาซึ่งความสามัคคีปรองดรอง ประเพณีสลากภัตจะจัดขึ้นในช่วงของการเข้าพรรษา หรือช่วงพักระหว่างการทำนา เกษตรกรรม พระภิกษุสามเณรจำพรรษายังวัดที่แน่นอน ชาวบ้านก็ว่างเว้นจากกิจการงาน ผลผลิตทางการเกษตรออกผลผลิต จึงเป็นช่วงเวลาที่มีความเหมาะสมในการทำบุญ การถวายสลากภัตยังเป็นการบำเพ็ญบุญกิริยาอันบริสุทธิ์ด้วยการบริจาคภัตตาหารและบริขารอันควรแก่ความจำเป็น เพื่อทำนุบำรุงพระภิกษุให้สามารถดำรงชีพและสืบพระพุทธศาสนาต่อไป
.
 ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ สลาก (สะหฺลาก) น. สิ่งเช่นติ้ว ตั๋ว หรือแผ่นกระดาษเล็ก ๆ เป็นต้น ซึ่งทำเป็นเครื่องหมายกำหนดไว้เนื่องในการเสี่ยงโชคเสี่ยงทายเป็นต้น ฉลาก-สลากก็ว่า ภัต หมายถึง อาหาร, ข้าว สลากภัต หมายถึง อาหารแห้งหรือผลไม้ถวายพระโดยวิธีจับฉลาก
ภตฺต หมายถึง ข้าวสาร สลากภตฺต หมายถึง ภัตอันบุคคลพึงถวายตามสลาก
.
 ในพจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต) กล่าวว่า “สลาก” คือ เครื่องหมายหรือวัตถุที่ใช้ในการเสี่ยงโชค เช่น สลากภัต ก็ได้แก่อาหารที่เขาถวายสงฆ์ โดยเขียนชื่อเจ้าภาพลงในกระดาษใบละชื่อ ม้วนรวมคละกันเข้าแล้วให้ภิกษุทั้งหลายจับตามลำดับพรรษากันมา หรือเขียนเลขหมายไว้ที่ของจำนวนหนึ่ง ภิกษุจับได้สลากของผู้ใดก็ได้รับอาหารของทายกนั้น ฉลาก ก็เรียก “สลากภัต” อาหารถวายตามสลาก หมายเอาสังฆภัตอันทายกเข้ากันถวาย ต่างคนต่างจัดมา เป็นของต่างกัน เขามักทำในเทศกาลที่ผลไม้เผล็ดแล้วถวายพระด้วยวิธีจับสลาก
.
 จากอรรถกถา ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท ยมกวรรคที่ ๑ เรื่องความเกิดขึ้นของนางกาลียักษิณี ในสมัยพุทธกาล ในขณะที่พระพุทธเจ้าประทับ ณ พระเชตวันมหาวิหารนั้น วันหนึ่งนางกุมารีผู้หนึ่งได้อุ้มลูกชายวิ่งหนีนางยักขินีผู้มีเวรต่อกันหลายชาติแล้วติดตามจะทำร้ายลูกของนาง นางเห็นจวนตัวจะวิ่งหนีไปที่อื่นไม่ได้ จึงวิ่งเข้าไปในเขตวัน เข้าไปในพระวิหารขณะที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมอยู่ นางเอาลูกน้อยวางแทบพระบาทแล้วกราบทูลว่า "ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ขอทรงโปรดเป็นที่พึ่งของลูกชายของหม่อมฉันเถิดพระเจ้าข้า"
พระพุทธเจ้าได้หยุดพฤติกรรมที่จองเวรของนางกุมาริกาและนางยักขินีด้วยการตรัสคำสอนว่า "เวรย่อมไม่ระงับด้วยเวรเวรย่อมระงับด้วยการไม่จองเวร ธรรมนี้เป็นของโบราณ" แล้วทรงให้นางทั้งสองเห็นผิดชอบชั่วดี นางยักขินีรับศีล ๕ แล้วนางก็ร้องไห้สะอึกสะอื้น กราบทูลพระพุทธเจ้าว่านางไม่รู้จะไปทำมาหากินอะไรเพราะรักษาศีลเสียแล้ว นางกุมาริกาจึงรับอาสาจะพานางไปอยู่ด้วย นางได้รับอุปการะจากนางกุมาริกาหลายประการ นึกถึงอุปการะแล้วอยากตอบแทนบุญคุณ จึงเป็นผู้พยากรณ์บอกกล่าวเรื่องอุตุนิยมวิทยา คือบอกให้นางกุมาริกาทำนาในที่ดอนในปีที่ฝนมาก ทำนาในที่ลุ่มปีที่ฝนแล้งนางกุมาริกาได้ปฏิบัติตาม ทำให้ฐานะร่ำรวยขึ้นยิ่งกว่าคนอื่นๆในละแวกนั้น คนทั้งหลายจึงมาถามนางกุมาริกาว่าเป็นอย่างไรได้รับคำตอบว่า นางยักขินีเป็นผู้บอกให้คนทั้งหลายจึงพากันไปหานางนางบอกให้อย่างเดียวกับนางกุมาริกา คนทั้งหลายได้รับอุปการะจากนางยักขินีจนมีฐานะร่ำรวยไปตามๆ กัน ด้วยความสำนึกในบุญคุณ จึงพากันเอาเครื่องอุปโภคบริโภค อาหารการกิน เครื่องใช้ มาสังเวยเป็นอันมาก ข้าวของที่สำนักนางยักขินีจึงมีมากเหลือกินเหลือใช้ นางจึงนำมาทำเป็นสลากภัตโดยให้พระสงฆ์ได้ทำการจับตามสลากอุปโลกนกรรม คือของที่ถวายมีทั้งของมีราคามาก ราคาน้อย พระสงฆ์องค์ใดได้ของมีค่าน้อยก็อย่าเสียใจ ให้ถือเป็นว่าโชคของตนไม่ดี
การถวายแบบจับสลากของนางยักขีนีนี้ นับเป็นครั้งแรกแห่งประเพณีทำบุญสลากภัต หรือทานสลากในพระพุทธศาสนา
.
 ประเพณีและธรรมเนียมถวายภัตตาหารแด่พระภิกษุด้วยวิธีถวายสลากภัตนี้ มาจากความเชื่อว่าจะช่วยให้ได้บุญกุศลมากกว่าการถวายภัตตาหารแด่พระสงฆ์โดยจำเพาะเจาะจง สลากภัตเป็นภัต ๑ ใน ๗ อย่าง ซึ่งสมเด็จพระผู้มีพระภาคทรงอนุญาตให้พระสงฆ์รับ จากพระไตรปิฎกเล่มที่ ๗ พระวินัยปิฎกเล่มที่ ๗ จุลวรรค ภาค ๒ พุทธานุญาตภัตร ความว่า
 “ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ที่เมืองอาฬวีตามพระพุทธาภิรมย์ แล้วเสด็จจาริกทางกรุงราชคฤห์ เสด็จจาริกโดยลำดับ ถึงกรุงราชคฤห์ทราบว่า พระองค์ประทับอยู่ ณ พระเวฬุวันวิหารอันเป็นสถานที่พระราชทานเหยื่อแก่กระแต เขตกรุงราชคฤห์นั้น ฯ สมัยต่อมา กรุงราชคฤห์มีข้าวแพง ประชาชนไม่สามารถจะ ทำสังฆภัตร แต่ปรารถนาจะทำอุทเทสภัตร นิมันตนภัตร สลากภัตร ปักขิกภัตร อุโปสถิกภัตร ปาฏิปทิกภัตร ภิกษุทั้งหลายกราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาคๆ รับสั่งว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตสังฆภัตร อุทเทสภัตร นิมันตนภัตร สลากภัตร ปักขิกภัตร อุโปสถิกภัตร ปาฏิปทิกภัตร ฯ”
.
๑. สังฆภัตร อาหารถวายสงฆ์ หมายถึงอาหารที่เจ้าของนำมา หรือส่งมาถวายสงฆ์ในอารามพอแจกทั่วกัน
๒. อุกเทศภัต อาหารที่ถวายสงฆ์จำกัดจำนวน
๓. นิมนตภัต อาหารที่ถวายสงฆ์ตามที่นิมนต์
๔. สลากภัต อาหารที่ถวายสงฆ์โดยการจับสลาก
๕. ปักขิกภัตร อาหารที่เขาถวายปักษ์ละครั้ง
๖. อุโปสถิกภัตร อาหารที่ถวายในวันอุโบสถ คือ วันพระ
๗. ปาฏิปทิกภัตร อาหารที่ถวายในวันแรม ๑ ค่ำ
.
 จากคัมภีร์อานิสงส์สลากภัตต์ กล่าวถึงประวัตความเป็นมาและอานิสงส์ของการถวายสลากภัตร (พระมหาสิงห์คำ รักป่า. การศึกษาวิเคราะห์คัมภีร์อานิสงส์ล้านนา. ๒๕๔๓) ความว่า
.
ในสมัยพุทธกาล มีธิดาเศรษฐี ๒ คน ชื่อ นางจุลนันทาและนางสุภัทรา ทั้งสองพี่น้องนี้มีความแตกต่างกันในด้านนิสัยใจคอเป็นอย่างมาก นางจุลนันทาเป็นผู้ที่ชอบให้ทานแก่คนยากจนแต่นางสุภัทราไม่สนใจในการทําบุญให้ทาน นางจุลนันทาจึงสอนน้องสาวของตนให้ทําบุญทํากุศลบ้าง นางสุภัทราจึงนิมนต์พระสงฆ์มาที่บ้าน และถวายทานสลากภัตต์แด่พระภิกษุเหล่านั้น เมื่อสิ้นชีวิตแล้ว นางสุภัทราได้ไปเกิดบนสวรรค์ชั้นนิมมานนรดี แต่นางจุลนันทาได้ไปเกิดในสวรรค์ชั้นต่ำกว่า คือ ดุสิตา ทั้งนี้เพราะนางทําบุญให้ทานเฉพาะแต่คนยากจน แต่ไม่เคยถวายทานสลากภัตต์แด่พระสงฆ์
ส่วนในเมืองราชคฤห์ พระญาเจ้าเมืองได้ถวายทานสลากภัตต์ในชาติก่อน เมื่อจุติจากสวรรค์ มาเกิดในเมืองมนุษย์ จึงเป็นผู้ที่มีพละกําลังมหาศาล สามารถใช้มือหักเหล็กได้อย่างสบาย วันหนึ่ง มเหสีทรงทักว่าอย่าได้ลําพองตนมากนัก ทําให้พระญาเจ้าเมืองโกรธ จึงบอกว่า ภายใน ๗ วัน ถ้าหากใครมาประลองพละกําลังไม่ได้ มเหสีจะถูกตัดหัว ด้วยความกลัวว่าตัวเองต้องเสียชีวิต มเหสีจึงออกจากเมืองไปพร้อมกับรําพึงรําพันว่า ตัวเองคง ตายแน่ เมื่อผ่านมาในป่าแห่งหนึ่ง พระญาลิงจึงไต่ถามความจริง เมื่อทราบว่า พระเจ้าเมืองเป็นผู้มีกําลังมาก จึงทําให้มาประลองกําลังกัน มเหสีจึงกลับไปบอกให้สวามีของตนทราบ
.
พระญาเจ้าเมืองและเสนาอามาตย์ได้พากันเข้ามาในป่า และได้ต่อสู้ประลองกําลังกับพระญาลิง แต่ในที่สุดก็ถูกพระญาลิงใช้หางตวัดขึ้นไปบนอากาศทําให้พระญาเจ้าเมืองปลิวไปตกยังเมืองสาวัตถีพระญาเจ้ามืองสาวัตถีจึงบอกแก่พระญาเจ้าเมืองราชคฤห์ว่า ตนเองก็มีพละกําลังมหาศาลเช่นกัน เพราะได้รับอานิสงส์ที่เคยถวายทานสลากภัตต์มาก่อน จากนั้นจึงใช้ปากเป่าให้พระญาเจ้าเมืองราชคฤห์ปลิวไปตกยังเมืองของตน
.
เมื่อแสดงธรรมจบลง พระพุทธเจ้าจึงกล่าวว่า ผู้ใดที่ถวายทานสลากภัตต์ให้แก่พระภิกษุสงฆ์ สามเณร จะเป็นผู้ที่มีพละกําลัง ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บต่าง ๆ รวมทั้งเป็นผู้ที่มีรูปร่างลักษณะงดงาม และมีสติปัญญาเฉลียวฉลาด
ในครั้งที่พระพุทธเจ้าประทับที่เชตวันนารามซึ่งอนาถบิณฑิกมหาเศรษฐี ได้สร้างถวาย ในกาละ ครั้งนั้น นางปทุมาวดีได้บริจาคอาหารให้ทานเป็นอันมาก และเมื่อนางสิ้นชีวิตแล้วก็ได้ไป เสวยสุขในสวรรค์ เพราะอานิสงส์จากการที่นางได้มีเจตนาสละเข้าของเป็นทานนั้น
.
พอมาถึงสมัยที่พระพุทธเจ้ามาตรัสรู้ในกาลวันนั้น นางจันทปทุมาวดีได้จุติจากเทวโลกมา เป็นผู้มีฐานะดีในเมืองพาราณสี พออายุได้ ๑๖ ปี นางก็ได้ถวายภัตตาหารและผ้าจีวรแก่ภิกษุทั้งหลาย เป็นเวลาถึง ๒ วัน จนเจ้าภิกษุทั้งหลายก็ได้กล่าวถึงนางจันทปทุมาวดีว่า ประกอบด้วยศรัทธาและ เลื่อมใสใน ศาสนาของพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้ากล่าวแก่ภิกษุทั้งหลายว่า นางจันทปทุมาวดี มิได้มีใจ ศรัทธาในการบริทานในชาตินี้เท่านั้น ในชาติก่อนนางได้ทําบุญให้ทานมากเช่นกัน เมื่อภิกษุทั้งหลาย ทูลอาราธนาให้พระพุทธเจ้าเทศนาเรื่องในชาติก่อนให้ฟัง พระพุทธเจ้าจึงเทศนาว่า
.
ในครั้งที่พระเจ้าพรหมทัตต์ครองเมืองพาราณสีประกอบด้วยทศพิศราชธรรม ทําให้บ้านเมือง สงบสุข ในครั้งนั้น ยังมีนางจันทปทุมาวดีผู้มีรูปงามและมีศรัทธามากอยู่ในเมือง พารารณสี นางได้ถวาย ทานแก่ภิกษุสงฆ์ด้วยข้าวของเป็นอันมาก วันหนึ่งนางนึกได้ว่า รุ่งขึ้นเป็นวันดี วิเศษ นางจึงไปอาราธนา พระพุทธเจ้าพร้อมหมู่สงฆ์ให้ไปรับทานสลากภัตต์ที่เรือนของนาง เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จไปถึงพร้อม หมู่สงฆ์ นางก็ได้ถวายทานแล้วกรวดน้ำตั้งจิตปรารถนาว่า ด้วย อานิสงส์ที่ได้ทานข้าวสลากภัตต์นี้ ขอให้เป็นปัจจัยนําไปเกิดเมืองสวรรค์ชั้นฟ้า แม้เกิดชาติใดขอให้ เสวยสมบัติอันมาก ซึ่งพระพุทธเจ้า พร้อมด้วยหมู่สงฆ์ก็ได้อนุโมทนาซึ่งทานของนางจันทปทุมาวดีแล้ว จึงกลับสู่เชตวนาราม
.
ในขณะนั้นทิพยอาสน์ของพระอินทร์ก็ร้อนกระด้างขึ้นในทันใด พระอินทร์ก็ได้รับรู้ด้วย ปัญญาว่า ในวันนี้นางปทุมาวดีได้ศรัทธาให้ทานข้าวสลากภัตต์แก่เจ้าภิกษุทั้งหลายมาก พระอินทร์ ก็อนุโมทนากับนาง แล้วให้ห่าฝนแก้ว ๒ ประการตกมาในเมืองพาราณสี ชาวเมืองเห็นอัศจรรย์จึงกล่าวว่า การให้ทานข้าวสลากภัตต์เป็นอานิสงส์มาก
.
ในกาลนั้นพระญาพรหมทัต เห็นว่านางจันทปทุมาวดีมีรูปงาม ก็ให้เสนานํานางมาอยู่ที่ ปราสาทด้วย แล้วได้ตั้งให้เป็นอัครมเหสีตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา นางจันทปทุมาวดีก็ให้ทานบิณฑบาต ทุกวันไม่ขาด ตราบจนสิ้นอายุของนาง
.
     จากพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๕ [ฉบับมหาจุฬาฯ] ขุททกนิกาย อปทาน ภาค ๒ -พุทธวังสะ-จริยาปิฎก กุสัฏฐกทายกเถราปทาน ประวัติในอดีตชาติของพระกุสัฏฐกทายกเถระ กล่าวว่า
ข้าพเจ้าเป็นผู้มีจิตเลื่อมใส มีใจยินดีได้ถวายสลากภัต ๘ ครั้ง แด่พระผู้มีพระภาคพระนามว่ากัสสปะประเสริฐ อยู่จบพรหมจรรย์แล้ว ในกัปนี้เอง ข้าพเจ้าได้ถวายสลากภัต ๘ ครั้งไม่รู้จักทุคติเลย นี้เป็นผลแห่งการถวายสลากภัต ๘ ครั้ง กิเลสทั้งหลายข้าพเจ้าก็เผาได้แล้ว ภพทั้งปวงข้าพเจ้าก็ถอนได้แล้ว ข้าพเจ้าตัดกิเลสเครื่องผูกพันได้แล้วอยู่อย่างผู้ไม่มีอาสวะพญาช้างตัดเครื่องพันธนาการได้แล้วอยู่อย่างอิสระ การที่ข้าพเจ้ามาในสำนักของพระพุทธเจ้า เป็นการมาดีแล้วโดยแท้ วิชชา ๓ ข้าพเจ้าได้บรรลุแล้วโดยลำดับ คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ข้าพเจ้าก็ได้ทำสำเร็จแล้วคุณวิเศษเหล่านี้ คือ ปฏิสัมภิทา ๔ วิโมกข์ ๘ และอภิญญา ๖ ข้าพเจ้าก็ได้ทำให้แจ้งแล้วคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ข้าพเจ้าก็ได้ทำสำเร็จแล้ว ดังนี้แล ได้ทราบว่า ท่านพระกุสัฏฐกทายกเถระได้ภาษิตคาถาเหล่านี้ ด้วยประการฉะนี้”
.
ในอรรถกถา ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท ทัณฑวรรคที่ ๑๐ เรื่องพระโกณฑธานเถระ ท่านได้จับสลากได้ที่ ๑ สามครั้ง พระพุทธองค์จึงยกย่องทรงแต่งตั้งไว้ในตำแหน่งภิกษุผู้เลิศแห่งภิกษุผู้จับสลากก่อน
.
วิธีปฏิบัติทานสลากภัตของชาวล้านนา
.
 ก่อนวันทำบุญพิธีสลากภัต หรือตานก๋วยสลาก ๑ วัน หรือมากกว่านั้น เรียกว่า “วันดา”, “วันดาสลาก” (วันสุกดิบ) คือ วันที่จัดเตรียมสิ่งของไทยทาน ชาวบ้านใกล้เรือนเคียงจะช่วยกันแต่งดาจัดเตรียมสิ่งของ หน้าที่ของผู้ชายจะสานกวย (อ่าน "ก๋วย") ซึ่งมีทั้งกวยเล็ก กวยใหญ่ คือ ตะกร้าไม้ไผ่ สำหรับเป็นภาชนะบรรจุสิ่งของที่จะถวายทาน ส่วนผู้หญิงจะจัดเตรียมห่อของจำพวก พริก เกลือ หอม กระเทียมอาหารคาวหวาน ผลไม้ และสิ่งของเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน แล้วเอาตะกร้าไม้ไผ่ที่ผู้ชายสานมากรุด้วยใบตอง ใบหมากผู้หมากเมีย หรือกระดาษ เอาสิ่งของที่เตรียมไว้บรรจุลงไป ของบางอย่างที่มีน้ำหนักเบาเช่น ไม้ขีดไฟ บุหรี่ ยาซอง ก็เอาผูกติดกับเรียวไม้ไผ่ที่เหลาตกแต่งไว้อย่างสวยงาม นอกจากนั้นที่สำคัญต้องมีไม้หนีบสำหรับเสียบยอด หรือธนบัตรจำนวนหนึ่งเสียบไว้กับกวยสลากนั้น ด้านหน้ากวยจะมีเส้นสลากหรือข้อเขียนคำจารึกชื่อผู้ถวายพร้อมทั้งระบุด้วยว่าถวายเพื่ออะไรหรือถวายสำหรับใคร เพราะบางคนจะถวายทานเพื่ออุทิศส่วนกุศลไปสะสมไว้เป็นส่วนกุศลของตนเพื่อวันข้างหน้า บางคนก็อุทิศส่วนกุศลให้บรรพบุรุษหรือญาติมิตรผู้ล่วงลับ
.
ในวันดาสลากนี้ บางท้องถิ่นจะมีคนต่างหมู่บ้านซึ่งเป็นเพื่อนฝูงญาติมิตรพี่น้องมาเที่ยวเยี่ยมเยียนเจ้าของบ้าน หรือหมู่บ้าน ชุมชนที่ดาสลาก เพื่อช่วยเหลือจัดเตรียมสิ่งของ พร้อมกับนำข้าวของปัจจัยมาร่วมทำบุญเรียกว่ามา รอมสลาก (อ่าน "ฮอมสะหลาก") หรือ รอมพอย (อ่าน "ฮอมปอย") เจ้าของบ้าน หรือชาวบ้านจะตอบแทนด้วยการเลี้ยงอาหาร แล้วยังทำขนมพื้นเมือง อย่างข้าวต้มกะทิข้าวต้มกล้วย ข้าวต้มถั่ว ที่นิยมทำและชอบกินกันคือเข้าหนมจ็อก หรือขนมเทียนแบบล้านนา เป็นของฝากให้แก่พี่น้องทุกคนเพื่อนำไปให้ลูกให้หลานที่อยู่บ้านได้กินกัน
.
กวยสลาก หรือ ก๋วยสลาก คำว่า “ก๋วย” คือ ภาชนะสาน ประเภทตะกร้า หรือชะลอม ที่สานขึ้นเพื่อบรรจุเครื่องไทยทานซึ่งจะได้นำไปถวายพระ มีรูปแบบที่หลากหลาย และมีชื่อเรียกขานที่แตกต่างกันไปในแต่ละท้องถิ่น ประกอบด้วย
 -สลากน้อย คือ สลากก๋วยเล็ก (กระชุหรือชะลอมขนาดเล็ก)
 -สลากก๋วยใหญ่ หรือสลากโชค
 -สลากต้น หรือสลากที่มีขนาดใหญ่
 วิธีการถวายทานสลากภัต
.
ในวันทานสลากภัตหรือทำบุญสลากภัตนั้น พระภิกษุตามหัววัดต่างๆ ในตำบลเดียวกันหรือต่างตำบลที่มีความสัมพันธ์กันจะได้รับนิมนต์ให้มาร่วมรับการถวายทานด้วยพร้อมกันนั้นวัดต่างๆ ก็นำต้นสลาก หรือเครื่องไทยทานที่นำมาร่วมจับสลากด้วย ชาวบ้านที่เป็นเจ้าศรัทธาวัดนั้นจะนำก๋วยสลากทั้งหมดไปที่วัด กวยเล็กที่เตรียมสำหรับทำบุญเพื่ออุทิศส่วนกุศลจะนำไปถวายทานแต่เช้ามืดลักษณะเดียวกันเหมือนกับการทานขันเข้า เมื่อพระสงฆ์ให้พรแล้วก็จะนำกวยสลากทั้งหมดไปรวมกัน ส่วนที่เป็นกวยถวายพระเจ้าคือถวายพระพุทธหรือพระธรรม ก็นำไปรวมกันที่หน้าพระประธานในวิหาร กวยใหญ่ที่จะให้พระสงฆ์จับสลากก็นำไปวางเรียงกันตามสถานที่กรรมการวัดจัดไว้ให้ กรรมการวัดมีหน้าที่จัดเตรียมสลากอีกชุดหนึ่งเท่ากับจำนวนกวยสลากที่ศรัทธาชาวบ้านจะถวาย เมื่อถึงเวลาก็นิมนต์พระสงฆ์ที่มาร่วมพิธีทุกรูปจับสลาก เมื่อแต่ละรูปได้เบอร์ไหนก็ออกเดินค้นหาต้นสลากที่วางไว้ พบแล้วชาวบ้านก็จะถวายทานต้นสลาก หรือบางทีพระสงฆ์ก็อาจอ่านชื่อศรัทธาตามเส้นสลาก เพื่อเรียกให้ศรัทธานำเอากวยสลากไปถวายพระสงฆ์จะให้พรศรัทธาผู้ถวายแล้วรับต้นสลากไป เป็นอันเสร็จพิธี พระเณรก็จะรีบกลับไปฉันเพลที่วัดของตน ซึ่งหากวัดอยู่ไกลเกินไป ก็อาจฉันตามห้างนาราวป่าตามข้างทางก็ได้เพราะสมัยก่อนไม่มีการเลี้ยงเพล
.
 เส้นสลาก คือข้อความที่จารหรือเขียนกำกับต้นสลากหรือ กวยสลาก ในเส้นสลากจะเขียนชื่อเจ้าของ / หน่วยงาน ต้นสลาก และมีคำปรารถนา (อ่าน "กำผาถะนา") คือคำอุทิศที่แสดงความจำนงว่าจะให้อานิสงส์ในการทำบุญนั้นไปตกอยู่กับผู้ใด ในอดีตเส้นสลากทำด้วยใบตาลหรือใบลาน นำมาตากให้แห้งตัดแต่งให้กว้างประมาณ ๓-๔ เซนติเมตร ยาวประมาณ ๔๐-๕๐ เซนติเมตร แหลมหัวและท้าย แต่งขยักหัวให้สวยงาม ในปัจจุบันมักเขียน หรือปริ้นบนแผ่นกระดาษ และที่ทำเป็นแบบฟอร์มให้กรอกรายละเอียดก็มี ในพิธีการถวายสลากภัตที่นิยมมี ๓ ประเภท คือ
 ๑. สลากเอาเส้น ประชาชนเป็นผู้จับสลาก แล้วนำสลากไปถวาย
 ๒. สลากที่พระสงฆ์จับสลากเอง
 ๓. สลากที่มีจำนวนมาก นำเอาเส้นสลากมาวางรวมกันหมดแล้ว ทางคณะกรรมการจึงทำการ “สูนเส้นสลาก” ผูกเส้นสลากทำเป็นมัดๆ คำนวณหารกับจำนวนวัด หรือพระภิกษุสามเณรที่นิมนต์มา
เอกสารอ้างอิง
-พระไตรปิฎกเล่มที่ ๗ พระวินัยปิฎกเล่มที่ ๗ จุลวรรค ภาค ๒. พุทธานุญาตภัตร. เข้าถึงได้โดย https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=7&A=2837...
-พระไตรปิฎกเล่มที่ ๔ พระวินัยปิฎกเล่มที่ ๔ [ฉบับมหาจุฬาฯ] มหาวรรค ภาค ๑. “จัตตารินิสสยะ ว่าด้วยนิสสัย ๔ เรื่องทรงอนุญาตให้บอกนิสสัย ๔”https://84000.org/tipitaka/read/m_siri.php?B=04&siri=51
-พระบุญชุม วชิโร (ปัญญายศ). ศึกษาวิเคราะห์ปุพพเปตพลีตามประเพณีตานก๋วยสลาก. วิทยานิพนธ์ พุทธศาสตรมหาบัณฑิต (พธ.ม.) สาขาวิชาพระพุทธศาสนา. บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. ๒๕๖๒.
-พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต). พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์. ๒๕๕๑. เข้าถึงได้โดย https://www.thammapedia.com/pdf/Dict_sadda.pdf
-พระมหาสิงห์คำ รักป่า. การศึกษาวิเคราะห์คัมภีร์อานิสงส์ล้านนา. เชียงใหม่ : บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ๒๕๔๓.
-พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๕ [ฉบับมหาจุฬาฯ] ขุททกนิกาย อปทาน ภาค ๒ -พุทธวังสะ-จริยาปิฎก https://84000.org/tipitaka/read/m_siri.php?B=33&siri=66
-สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคกลาง เล่ม ๑๔. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, ๒๕๔๒.
-สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ เล่ม ๑. เล่ม ๑๓. เล่ม ๑๔ กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์. ๒๕๔๒.
-อรรถกถา ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท ยมกวรรคที่ ๑. เรื่องความเกิดขึ้นของนางกาลียักษิณี https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=11&p=4