ตั้งแต่ปี  พ.ศ. 2523  เป็นต้นมา  คณะสำรวจโบราณชีววิทยาไทย – ฝรั่งเศส  ได้ทำการศึกษาวิจัยอย่างเป็นระบบเกี่ยวกับซาดึกดำบรรพ์ของสัตว์มีกระดูก สันหลังในประเทศไทย  ซากดึกดำบรรพ์  คือ  ไดโนเสาร์ที่พบมีอายุเก่าแก่ที่สุดอยู่ในยุคไทรแอสซิกตอนปลาย  (209  ล้านปีก่อน)  และอายุน้อยที่สุดอยู่ในยุคครีเทเชียสตอนกลาง  (100  ล้านปีก่อน)  ไดโนเสาร์ที่พบในประเทศไทยมีทั้งที่เป็นชนิดที่พบใหม่ของโลก  และชนิดที่พบอยู่ทั่วไป  โดยแหล่งขุดค้นไดโนเสาร์ส่วนใหญ่อยู่ที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ  เช่น  จังหวัดขอนแก่น  กาฬสินธุ์  ชัยภูมิ  เป็นต้น  จึงมีการนำคำว่า  “อีสาน”  มาตั้งเป็นชื่อไดโนเสาร์และตั้งชื่อตามชื่อของบุคคลหรือสถานที่ที่ขุดค้นพบ ด้วย

 

          ไดโนเสาร์ตระกูลใหม่ของไทยถูกค้นพบที่บริเวณหินลาดยาว  อำเภอภูเวียง  จังหวัดขอนแก่น  เมื่อเดือนสิงหาคม  พ.ศ. 2536  ไดโนเสาร์เทอโรพอด  (ไดโนเสาร์ที่เดิน  2  เท้า)  ขนาดใหญ่  ยาวประมาณ 6.5  เมตร มีชีวิตอยู่ในยุคครีเทเชียสตอนต้นเมื่อประมาณ  130  ล้านปีก่อน  มีขาหลังที่ใหญ่และแข็งแรงมาก  พบกระดูกสันหลัง  สะโพกและหางที่มีสภาพค่อนข้างสมบูรณ์ฝังในชั้นหินทราย  จากการศึกษาพบว่าอยู่ในวงศ์ไทรันโนซอริเดที่เก่าแก่ที่สุด ทำให้สันนิษฐานได้ว่ากลุ่มของ ไทรันโนซอร์เริ่มวิวัฒนาการครั้งแรกในเอเชียแล้วค่อยแพร่กระจาย ไปทางเอเชียเหนือ และสิ้นสุดที่อเมริกาเหนือก่อนที่สูญพันธุ์ไป

 

         ไดโนเสาร์ซอโรพอด  (ไดโนเสาร์ที่เดิน  4  เท้า  คอและหางยาว  กินพืชเป็นอาหาร)  ชนิดแรกของไทย  ถูกค้นพบที่บริเวณประตูตีหมา  อำเภอภูเวียง  จังหวัดขอนแก่น   มักอยู่รวมกันเป็นฝูง  พบกระดูกของพวกวัยเยาว์รวมอยู่ด้วย  ซึ่งมีขนาดยาว  2  เมตร  และสูงเพียงครึ่งเมตรเท่านั้น  ไดโนเสาร์ชนิดนี้มีชีวิตอยู่ในยุคครีเทเชียสตอนต้นเมื่อประมาณ  130  ล้านปีก่อน  ได้รับการตั้งชื่อเพื่อเป็นการเทิดพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี  

 

         ไดโนเสาร์ชนิดแรกของไทย  ตั้งชื่อให้เป็นเกียรติแก่  นายวราวุธ  สุธีธร  ผู้มีส่วนร่วมในการสำรวจ พบที่บริเวณประตูตีหมา  อำเภอภูเวียง  จังหวัดขอนแก่น   ไดโนเสาร์เทอโรพอด  (ไดโนเสาร์ที่เดิน  2  เท้า)  ขนาดใหญ่  ความยาวประมาณ  7  เมตร มีชีวิตอยู่ในยุคครีเทเชียสตอนต้นประมาณ  130  ล้านปีก่อน  สันนิษฐานว่าไดโนเสาร์เทอโรพอดทีทมีฟันรูปทรงกรวยมีแนวร่องและสันเรียงสลับ ตลอด  ฟันคล้ายจระเข้  และมีลักษณะปากคล้ายสัตว์เลื้อยคลานพวกกินปลา  มีแหล่งหากินอยู่ริมน้ำและกินปลาเป็นอาหาร

 

         ไดโนเสาร์ขนาดเล็กตัวเท่าไก่  พบที่  อ.ภูเวียง  จ.ขอนแก่น  มีลักษณะคล้ายนก  ไดโนเสาร์กินเนื้อขนาดเล็กพวกซีลูโรเซอร์  ขนาดยาวประมาณ  70  เซนติเมตร  น้ำหนักประมาณ  3.5  กิโลกรัม  วิ่งด้วยขาหลังทั้งสองข้าง

 

         ไดโนเสาร์พวกสะโพกแบบนก  เป็นพวกเซอราทอปเชียน  หรือไดโนเสาร์ปากนกแก้ว  ค้นพบโดย  นายนเรศ  สัตยารักษ์  ขุดพบที่จังหวัดชัยภูมิ  มีชีวิตอยู่ในยุคครีเทเชียสตอนกลาง  ประมาณ 100 ล้านปีก่อน  กินพืชขนาดเล็กเป็นอาหาร  ยาวประมาณ  1  เมตร  ใน อดีตพบเฉพาะในแถบเอเชียกลาง  บริเวณซานตุง  ประเทศจีน  ประเทศมองโกเลีย  และไซบีเรียเท่านั้น  ในประเทศไทยพบที่จังหวัดชัยภูมิในชั้นหิน  การค้นพบซากไดโนเสาร์ชนิดนี้เป็นการยืนยันว่า  เมื่อต้นยุคครีเทเชียส  แผ่นดินอินโดจีน เป็นส่วนหนึ่งของแผ่นดินใหญ่ทวีปเอเชียแล้ว

 

         ไดโนเสาร์นกกระจอกเทศตัวแรกของไทย  พบที่  อ.ภูเวียง  จ.ขอนแก่น  วิ่งเร็ว  ปราดเปรียว  เป็นเทอโรพอด  (ไดโนเสาร์ที่เดิน  2  เท้า)  ที่ไม่มีฟัน  กินทั้งพืช และสัตว์เป็นอาหาร  ขนาดยาวประมาณ 1 - 2 เมตร

 

         ไดโนเสาร์กินพืชที่มีลักษณะเก่าแก่ที่สุดเท่าที่เคยพบมา  เป็นไดโนเสาร์ซอโรพอด  (ไดโนเสาร์กินพืชขนาดใหญ่  เดิน  4  ขา  คอยาว  หางยาว)  พบที่  อ.หนองบัวแดง  จ.ชัยภูมิ  เมื่อปี  2541  เป็นไดโนเสาร์กินพืชคอยาว  อายุราว  210  ล้านปี  มีชีวิตอยู่ในยุคไทรแอสซิกตอนปลาย ประมาณ  209  ล้านปีมาแล้ว  ความยาว  13 – 15  เมตร  ชื่อชนิด  อรรถวิภัชน์ชิ  ตั้งขึ้นเพื่อเป็นเกียรติแก่  นายปรีชา  อรรถวิภัชน์  อดีตอธิบดีกรมทรัพยากรธรณี

 

         เป็น สายพันธุ์สเตโกซอริเตที่มีอายยุย้อนยุคไปไกลที่สุดในอดีต  คือ  140 –  152  ล้านปี  หรือยุคจูราสสิคตอนปลาย  พบกระดูกสันหลังที่ชั้นหินทรายสีเทา  ขุดพบที่  จ.กาฬสินธุ์  ซึ่งสันนิษฐานได้ว่าเป็นของสเตโกซอรัส  เนื่องจากไดโนเสาร์ชนิดนี้มีกระดูกสันหลังใช้เป็นเกราะป้องกันตัว  หรือใช้สำหรับขู่คู่ต่อสู  เป็นลักษณะที่ต่างจากไดโนเสาร์ชนิดอื่นอย่างเห็นได้ชัด  ไดโนเสาร์ชนิดนี้ชอบกินพืช  เคลื่อนไหวเชื่องช้า

 

 

 

ที่มา : Science  in  action  (ปีที่  3  ฉบับที่  6  พ.ศ.  2550)  หน้า  10 – 11.