รัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑

    สีฝุ่น บนผนังปูน

    จิตรกรรมพุทธประวัติตอนนางสุชาดาถวายข้าวมธุปายาสให้แด่พระพุทธเจ้า เป็นหนึ่งในภาพเขียนสีภายในพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร จากหนังสือปฐมสมโพธิกถา พระนิพนธ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ทรงบรรยายถึงวิธีการหุงข้าวมธุปายาสของนางสุชาดาว่าจะต้องเลี้ยงแม่วัวนมจำนวน ๑,๐๐๐ ตัว ไว้ในป่าชะเอม ให้แม่โคทั้งหลายได้กินเครือชะเอมเป็นประจำสม่ำเสมอ จะทำให้น้ำนมมีรสหอมหวาน และให้แม่โคอีก ๕๐๐ ตัวดูดกินนมของแม่โค ๑,๐๐๐ ตัวที่เลี้ยงในป่าชะเอม จากนั้นจึงให้แม่โคอีก ๒๕๐ ตัว ดูดกินนมของแม่โค ๕๐๐ ตัว โดยวิธีการนี้จะทำให้จำนวนแม่โคที่ดูดกินนมจากแม่วัวอีกคอก จำนวนลดลงเรื่อยๆ จนเหลือโคเพียง ๘ ตัว น้ำนมแม่โคทั้งแปดตัวสุดท้ายนี้จะมีรสหวานหอมเป็นเลิศอย่างที่ไม่มีน้ำนมโคอื่นมาเปรียบเทียบได้ จนถึงวันเพ็ญเดือนหกน้ำนมของแม่โคจะไหลออกมาเองเมื่อได้แล้วจึงเทน้ำนมลงใส่ภาชนะใหม่ยกขึ้นตั้งบนเตาและนำน้ำนมมาหุงข้าวมธุปายาส

    จิตรกรรมผนังระหว่างหน้าต่างพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ผนังนี้ วาดภาพนางสุชาดา ธิดาเศรษฐีหมู่บ้านเสนานี ใกล้ตำบลอุรุเวลาเสนานิคม หุงข้าวมธุปายาส ขึ้นเพื่อเป็นอาหารไปแก้บนเพราะสมปรารถนาตั้งครรภ์บุตรคนแรกเป็นผู้ชาย นางสุชาดาเห็นพระพุทธเจ้า ขณะยังเป็นพระโพธิสัตว์ประทับใต้ต้นนิโครธ (ต้นไทร) ก็เข้าใจว่าพระองค์เป็นเทพยดาเพราะมีลักษณะงาม นางจึงนำข้าวมธุปายาสถวายพร้อมทั้งถาด พระโพธิสัตว์ได้นำข้าวมธุปายาสมาแบ่งเป็น ๔๙ ก้อน แล้วเสวยจนหมด จากนั้นจึงนำถาดไปอธิษฐานแล้วลอยไปในแม่น้ำเนรัญชรา เพื่อเสี่ยงทายเรื่องที่จะสามารถตรัสรู้ได้หรือไม่ ข้าวมธุปายาสของนางสุชาดาจึงนับว่าเป็นอาหารมื้อสุดท้ายก่อนที่พระโพธิสัตว์จะได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณเป็นพระพุทธเจ้า