สังคโลกหายไปไหน?

 ในช่วงพุทธศตวรรษที่ ๒๑ เครื่องสังคโลกเป็นสินค้าส่งออกสำคัญอย่างหนึ่งของกรุงศรีอยุธยาเรื่อยมาจนถึงราวกลางพุทธศตวรรษที่ ๒๒ การค้าเครื่องสังคโลกของชาวสยามก็เริ่มซบเซาลง และหายไปจากตลาดการค้าในที่สุด ทำให้การผลิตเครื่องสังคโลกพลอยหยุดชะงักไปด้วยเช่นกัน คงเหลือเพียงซากเตาเผาและชิ้นส่วนเครื่องสังคโลกแบบต่าง ๆ จำนวนมากที่เป็นหลักฐานบ่งชี้ถึงความเฟื่องฟูของการค้าสังคโลกในอดีต

 นักวิชาการเสนอสาเหตุของการหายไปจากตลาดเครื่องถ้วยและการสิ้นสุดการผลิตเครื่อง

สังคโลกไว้หลายแนวคิด อาทิ เครื่องถ้วยของจีนกลับมามีบทบาทในตลาดการค้าอีกครั้ง การเข้ามายึดครองเมืองท่าในแถบเอเชียอาคเนย์ของชาวตะวันตกที่เน้นการค้าเครื่องถ้วยจีนและญี่ปุ่นเป็นสำคัญ การอพยพครอบครัวของพระยายุธิษเฐียร เจ้าเมืองศรีสัชนาลัย (หรือเมืองสวรรคโลกในสมัยกรุงศรีอยุธยา) ไปขึ้นกับพระเจ้าติโลกราชแห่งล้านนา และการศึกระหว่างกรุงศรีอยุธยากับพม่าที่ส่งผลให้เมืองสุโขทัยและเมืองสวรรคโลกตกเป็นพื้นที่ของการทำสงคราม รวมถึงสถานการณ์ความวุ่นวายภายในกรุงศรีอยุธยาก่อนการเสียกรุง ครั้งที่ ๒ สาเหตุต่าง ๆ เหล่านี้อาจเป็นปัจจัยร่วมที่นำไปสู่การสิ้นสุดการผลิตเครื่องสังคโลกในเวลาต่อมา

 แม้ว่าการผลิตเครื่องสังคโลกในอดีตจะสิ้นสุดลงไปแล้ว แต่เครื่องสังคโลกที่ยังหลงเหลืออยู่ก็ถือเป็นหลักฐานของมรดกทางวัฒนธรรมที่สำคัญ และถูกใช้เป็นต้นแบบในการทำเครื่องปั้นดินเผาในปัจจุบัน โดยนอกจากจะช่วยสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจแล้ว ยังเป็นการส่งต่อภูมิปัญญาที่สืบทอดต่อกันมาจากรุ่นสู่รุ่นให้เครื่องสังคโลกยังคงมีลมหายใจอยู่ต่อไป