วิถีชาวนากับภาษาไทย ตอนที่ ๑ "ควายจมปลัก"

      จมปลัก ประกอบด้วยคำว่า "จม" กับ "ปลัก"

      "จม" หมายถึง หายลงไปในดินหรือน้ำ หรือหมายถึงทำให้อยู่ใต้น้ำ 

      นอกจากนี้ คำว่า จม ยังมีความหมายโดยปริยายว่า อยู่กับที่ เช่น 

     - เขาจมอยู่กับความทุกข์ 

     - เก็บเงินไว้เฉย ๆ  เงินจมอยู่เปล่า ๆ ไม่ได้ประโยชน์อะไร

     - เขาจมอยู่กับกองหนังสือทั้งวัน

     "ปลัก" หมายถึง แอ่งที่เป็นโคลนเลน เช่น 

     - ควายนอนแช่ปลัก

     - ม้าวิ่งเตลิดตกลงไปในปลัก (เตลิด ภาษาโคราช แปลว่า เลยไป)

     เมื่อใช้ จมปลัก เป็นสำนวน จะหมายความว่า 

    "ติดอยู่ที่เดิม ติดอยู่กับที่ ทำให้ไม่เจริญก้าวหน้า" เช่น 

     - พี่สาวจมปลักอยู่แต่ในบ้าน ความคิดอ่านจึงสู้น้องสาวที่ออกไปทำงานนอกบ้านไม่ได้ 

     - คนมีความสามารถอย่างคุณไม่ควรจมปลักอยู่ในบริษัทนี้ ควรจะหาบริษัทที่คุณมีโอกาสก้าวหน้ากว่านี้

ภาพของชาวนากับควายนั้น ในอดีตมีความผูกพันกันมาก เมื่อเห็นควายก็สื่อได้ถึงภาพของชาวนา คันไถ ทุ่งนา รวงข้าว หรือแม้แต่ประเพณีพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับการทำนาคือพิธีสู่ขวัญควาย ประเพณีเฉพาะของท้องถิ่น ประเพณีวิ่งควายจังหวัดชลบุรี ประเพณีบวชควายในงานบุญบั้งไฟของภาคอีสาน เป็นต้น ซึ่งพิธีและประเพณีต่าง ๆ นั้นทำเพื่อขอบคุณควายที่ชาวนาได้ใช้แรงงานของควายไถนา เพื่อปลูกข้าวมาเป็นอาหารหล่อเลี้ยงชีวิตของคน จึงกล่าวได้ว่าควายนั้นมีบุญคุณกับคน เนื่องจากได้อาศัยใช้แรงงานควายทำงานต่าง ๆ

     นอกจากนั้นแล้วควายยังเป็นพาหนะสำคัญในอดีตใช้ขี่หรือใช้เทียมเกวียน ลากเกวียน หรือแม้แต่การใช้ควายเป็นพาหนะเพื่อใช้ในการสู้รบของชาวบ้านบางระจันกับกองทัพพม่าก่อนการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ ๒ 

 

นางสาวภัทรา เชาว์ปรัชญากุล ภัณฑารักษ์ชำนาญการ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ชาวนาไทย สุพรรณบุรี เรียบเรียง/เผยแพร่

ภาพได้รับความอนุเคราะห์และการสนับสนุนจาก page facebook : แค่อยากออกไป โดยคุณวราภรณ์ ไทยานันท์ Warabhorn Taiyanun

 

ที่มาข้อมูล

- สืบค้นระบบออนไลน์จาก www.royin.go.th (วันที่ ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๖๓)

- วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัดสุพรรณบุรี

- วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัดชลบุรี

- วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัดแพร่

- วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัดมหาสารคาม

- วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัดร้อยเอ็ด

- วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัดยโสธร

- วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัดสกลนคร