มหามกุฏราชสันตติวงศ์ : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภา พระราชธิดาจากเจ้าจอมเมืองเพชรบุรี

     พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภา เป็นพระราชธิดาพระองค์ที่ ๓๖ ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาอ่อน (สกุลเดิม บุนนาค) ธิดาของเจ้าพระยาสุรพันธ์พิสุทธิ์ (เทศ บุนนาค) ซึ่งเกิดที่เมืองเพชรบุรีขณะบิดาเป็นเจ้าเมืองอยู่ และเป็นหนึ่งในเจ้าจอมก๊กออในรัชกาลที่ ๕  ประสูติเมื่อวันที่ ๑๔ กุมภาพันธ์ ๒๔๓๒ (นับแบบปัจจุบันเป็นพุทธศักราช ๒๔๓๓) ทรงมีพระเชษฐภคินีร่วมพระมารดา คือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรประพันธ์รำไพ

     หลังประสูติกาล ได้มีการสมโภชเดือนพระเจ้าลูกเธอในเดือนมีนาคมปีเดียวกันนั้น โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ได้ทรงพระราชทานนามแก่พระเจ้าลูกเธอพระองค์นี้ว่า "พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภา" เมื่อทรงพระเยาว์ได้ทรงพระอักษรที่โรงเรียนราชกุมารีในพระบรมมหาราชวัง และได้ครูจากโรงเรียนสุนันทาลัยมาถวายการศึกษาภาษาอังกฤษ ต่อมาเมื่อเจริญพระชันษาถึงกำหนดโสกันต์ ได้มีการจัดงานพระราชพิธีโสกันต์ขึ้นที่พระที่นั่งจักรีองค์กลาง มีการจัดโสกันต์ ๓ พระองค์ คือ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าอาทรทิพยนิภา พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าอัพภันตรีปชา และพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภา

     พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภา ได้ตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ใกล้ชิดพระองค์อยู่เสมอ ไม่ว่าจะเป็นครั้งประทับที่พระบรมมหาราชวัง หรือเมื่อเสด็จไปประทับที่พระราชวังดุสิต ก็ได้ตามเสด็จไปประทับที่พลับพลาในสวนดุสิต กระทั่งสร้างพระที่นั่งวิมานเมฆก็ได้ไปประทับอยู่ชั้นล่างของพระที่นั่งดังกล่าว และได้รับพระราชทานที่ดินส่วนพระองค์ในพระราชวังดุสิต เรียกว่า “สวนพุดตาน” ให้เป็นที่ประทับร่วมกับพระเชษฐภคินีและเจ้าจอมมารดา นอกจากนี้ยังได้ตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จแปรพระราชฐานที่ต่างๆ  เช่น ประพาสหัวเมืองเหนือ เมื่อพุทธศักราช ๒๔๔๔ หรือไปประทับที่พระราชวังบางปะอิน เมื่อพุทธศักราช ๒๔๔๕ และเสด็จประพาสต้นเมื่อพุทธศักราช ๒๔๔๗

ในสมัยรัชกาลที่ ๕ เมื่อยังเป็นพระเจ้าลูกเธออยู่นั้น พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภาประทับอยู่กับพระเชษฐภคินีและพระมารดาในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระตำหนักขนาดใหญ่ ๒ ชั้น ด้วยทรงพระราชดำริว่าธิดาของเจ้าพระยาสุรพันธฯ ได้ถวายตัวรับราชการหลายคน และยังเป็นที่ประทับของพระองค์เจ้าด้วย ภายหลังพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต เจ้าจอมมารดาอ่อน และพระราชธิดา ได้ประทับอยู่ที่ตำหนักในวังสวนสุนันทา ต่อมาภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองในพุทธศักราช ๒๔๗๕ ได้ย้ายมาอยู่ที่ตำหนักซึ่งสร้างใหม่ริมคลองสามเสน กับถนนราชสีมา สร้างบนที่ดินพระราชทานแก่เจ้าจอมก๊กออ เรียกว่า "สวนนอก" ตำหนักนี้เรียกว่า “วังสวนปาริจฉัตก์” และทรงพำนักอยู่ที่นั่นตลอดพระชนม์ชีพ

     ในรัชกาลที่ ๙ ทรงอยู่ในฐานะพระบรมวงศ์ผู้ใหญ่  พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานเครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์ อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์เครื่องราชอิสริยาภรณ์ปฐมจุลจอมเกล้าฝ่ายใน และเหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๙ ชั้นที่ ๑ เป็นพระเกียรติยศ 

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภา สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ ๙ เมื่อวันที่ ๒๗ มกราคม ๒๕๐๖ ณ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ 

เรียบเรียง : ณัฐพล  ชัยมั่น ภัณฑารักษ์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนครคีรี กรมศิลปากร

อ้างอิง

จงจิตรถนอม  ดิศกุล, หม่อมเจ้า. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอดิศัยสุริยาภา.กรุงเทพฯ : บริษัท คณะช่าง  จำกัด,๒๕๐๖. (พิมพ์เนื่องในงานพระราชทานเพลิงพระศพ ณ วัดเทพศิรินทราวาส วันที่ ๑๗ มีนาคม  ๒๕๐๖) 

ศิลปากร, กรม. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ ๑๔ .กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ สกสค.ลาดพร้าว, ๒๕๕๔.