สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี เป็นพระอัครมเหสีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ที่ทรงมีพระราชปฏิพัทธ์อย่างยิ่ง ได้ประสบอุปัทวเหตุเสด็จทิวงคต พร้อมพระราชธิดา คือสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้ากรรณาภรณ์เพชรรัตน์ โสภางคทัศนิยลักษณ์ อรรควรราชกุมารี ด้วยสาเหตุเรือล่ม ขณะล่องไปพระราชวังบางปะอิน เมื่อวันที่ ๓๑ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๒๓

          สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ เป็นพระราชธิดา องค์ที่ ๕๐ ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระปิยมาวดีศรีพัชรินทรมาตา (เจ้าจอมมารดาเปี่ยม) ประสูติในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันเสาร์ที่ ๓๐ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๔๐๓ เมื่อทิวงคตพระชนมายุย่าง ๒๑ พรรษา ยังดำรงพระอิสริยยศเป็นพระนางเธอฯ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี เมื่อวันที่ ๓ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๒๓ เป็นการสถาปนาพระอิสริยยศพระมเหสีขึ้นเป็นสมเด็จพระนางเจ้าพระองค์แรกในรัชกาล ในกาลต่อมา ผู้คนมักขานพระนามว่า “พระนางเรือล่ม”

          พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีความวิปโยคอย่างใหญ่หลวง เมื่อสูญเสียพระมเหสีอันเป็นที่รักยิ่ง ทรงสร้างสิ่งอนุสรณ์ไว้ ณ สถานที่ต่างๆ หลายแห่ง ได้แก่ ที่น้ำตกพริ้ว จังหวัดจันทบุรี  ที่พระราชวังบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา นอกจากนั้น ทรงพระอนุสรณ์คำนึงว่า  เมื่อครั้งสมเด็จพระนางเจ้าฯ ยังดำรงพระชนม์อยู่ได้เคยกราบบังคมทูลปรารภว่า สตรีไทยนั้นไร้ที่ศึกษาอบรม จะมีอยู่ก็แต่เพียงในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งสตรีชาวบ้านมิอาจเข้าไปอบรมได้ ถ้ามีสถานที่ศึกษาอบรมสำหรับสตรี ฐานะของกุลสตรีไทยจะดีขึ้น ด้วยเหตุนี้ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สร้างสถานศึกษาอบรมกุลสตรีขึ้นเป็นอนุสรณ์แด่สมเด็จพระปิยมเหสีอีกสิ่งหนึ่ง เสด็จพระราชดำเนินไปทรงวางศิลาฤกษ์ เมื่อวันที่ ๓ มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๒๓ (ขณะนั้นวันขึ้นปีใหม่ คือ วันที่ ๑ เมษายน) พระราชทานนามในส่วนลึกของพระราชหฤทัยว่า “สุนันทาลัย” ปัจจุบัน คือ โรงเรียนราชินีปากคลองตลาด    

          เมื่อสร้างอาคารเรียน หอประชุม เรียบร้อยแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สั่งซื้อ “อัจกลับ” จากยุโรป ส่วนที่ครอบแก้วด้านหนึ่งจารึกวึา “สุนันทาลัย” อีกด้านหนึ่งเป็นอักษรพระนาม “ส.” ภายใต้มงกุฎขัตติยราชนารี  พระราชทานติดไว้ในอาคารเรียนสุนันทาลัย เพื่อทรงอุทิศส่วนพระราชกุศลอันเป็นเนื้อนาบุญ ทั้งยังทรงมีความมุ่งหมายที่จะให้ พระนามาภิไธยสมเด็จพระปิยมเหสีปรากฏอยู่เป็นนิรันดร์ 

          ปัจจุบัน อัจกลับ “สุนันทาลัย” จำนวน ๑๒ ดวงโคม แขวนอยู่เป็นศรีสง่าประดับ เพดานท้องพระโรงพระที่นั่งอัมรินทรวินิจฉัยมไหสูรย์พิมาน ในพระบรมมหาราชวัง ฉายแสงส่องประกายเจิดจรัสอย่างงดงาม 

 

 ----------------------------------------------------------------------

 

* อัจกลับ อ่านว่า อัด-จะ-กลับ หมายถึง โคมอย่างหนึ่งทำด้วยทองเหลือง บางทีมีระย้าห้อยด้วย ใช้ในสมัยโบราณ

 

ที่มา : จุลสารการจัดการองค์ความรู้  สำนักพระราชวัง  ปีที่  ๑  ฉบับที่  ๔  มกราคม - กุมภาพันธ์  ๒๕๕๑.