พระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร  (พระแก้วมรกต)  มีมาตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช  ในสมัยนั้นได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ  ให้สร้างเครื่องทรงถวายพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรสำหรับฤดูร้อนและฤดูฝน อย่างละสำรับ  และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ  ให้เปลี่ยนเครื่องทรงตามฤดูกาล  ครั้นถึงรัชกาลที่  3  พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ  ให้สร้างเครื่องทรงสำหรับฤดูหนาวถวายอีกสำรับหนึ่ง  พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร  จึงทรงเครื่องทรง  3  อย่าง  ตามฤดูกาลมาจนถึงทุกวันนี้

          ในโอกาสที่กรุงรัตนโกสินทร์ครบ  200  ปี  สำนักพระราชวังได้ทำการบูรณะซ่อมแซมเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร  ทั้ง  3  ฤดู  เฉพาะในส่วนที่ชำรุดเนื่องจากได้ใช้งานต่อเนื่องมาโดยตลอด  ต่อมาในภายหลังพบว่าเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชำรุดมากขึ้น  ควรจะต้องซ่อมแซมอีก  แต่ด้วยความที่เครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชุดนี้เป็นยอดฝีมือของ ช่างโบราณช่วงสมัยปลายกรุงศรีอยุธยาต่อกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น  จึงไม่สามารถหาช่างฝีมือซ่อมแซมให้เหมือนเดิมหรือทำให้เกิดความกลมกลืนทั้ง ในด้านวัตถุและฝีมือได้  กรมธนารักษ์  สำนักพระราชวัง  และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง  ได้พิจารณาเห็นพ้องต้องกันว่า  สมควรอนุรักษ์และรักษาเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชุดเดิมไว้ให้ เป็นศิลปกรรมและมรดกอันล้ำค่ามิให้ชำรุดมากขึ้นกว่าเดิม  และได้ดำริจัดสร้างเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชุดใหม่ขึ้นเพื่อใช้ ประกอบพระราชพิธีผลัดเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรตามโบราณราช ประเพณีขึ้นเพื่อเป็นการทดแทน  ถวายเป็นพุทธบูชา  และเพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเนื่องในโอกาส มหามงคลพระราชพิธีกาญจนาภิเษก  พุทธศักราช  2539

          การจัดสร้างเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรชุดใหม่ได้แล้วเสร็จ  และได้นำขึ้นทูลเกล้าฯ  ถวายตามลำดับ  ดังนี้

          วันที่  25  พฤศจิกายน  2539  ทูลเกล้าฯ  ถวายเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรฤดูหนาว

          วันที่  23  มีนาคม  2540  ทูลเกล้าฯ  ถวายเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรฤดูร้อน

          วันที่  20  กรกฎาคม  2540  ทูลเกล้าฯ  ถวายเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรฤดูฝน

          พระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรนั้นกระทำกัน  3  ครั้งในแต่ละปี  ในสมัยก่อนพระมหากษัตริย์ทรงประพรมน้ำพระพุทธมนต์ในการพระราชพิธีเปลี่ยน เครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรพระราชทานแก่เจ้านายและขุนนางที่เฝ้าฯ  อยู่ภายในพระอุโบสถเท่านั้น  แต่ในรัชกาลปัจจุบัน  พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระมหากรุณาเสด็จฯ  มาพระราชทานน้ำพระพุทธมนต์แก่ประชาชนที่มาคอยเฝ้าฯ  รับเสด็จรอบ ๆ  พระอุโบสถด้วย

          พระราชพิธีเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร  ในแต่ละปีมีกำหนดเวลา  ดังนี้

          วันแรม  1  ค่ำ  เดือน  4  เสด็จฯ  ไปทรงเปลี่ยนเครื่องทรงฤดูหนาวเป็นฤดูร้อน

          วันแรม  1  ค่ำ  เดือน  8  เสด็จฯ  ไปทรงเปลี่ยนเครื่องทรงฤดูร้อนเป็นฤดูฝน

          วันแรม  1  ค่ำ  เดือน  12  เสด็จฯ  ไปทรงเปลี่ยนเครื่องทรงฤดูฝนเป็นฤดูหนาว

 

(ที่มา : จดหมายข่าวสำนักราชเลขาธิการ  ปีที่  21  ฉบับที่  1  ตุลาคม  2549 - มกราคม  2550  หน้า  68 - 69.)