ทับหลังปราสาทเขาโล้น
ทับหลังปราสาทเขาโล้น จังหวัดสระแก้ว ได้สูญหายไปจากที่ตั้ง ในช่วงราว พุทธศักราช ๒๕๐๙ - ๒๕๑๑ แต่ไม่ปรากฏ รายงานหรือบันทึกเกี่ยวกับการสูญหาย ต่อมาได้ปรากฏอยู่ในฐานข้อมูลโบราณวัตถุของ พิพิธภัณฑ์ศิลปะเอเชีย เมืองซานฟรานซิสโก รัฐแคลิฟอร์เนีย ประเทศสหรัฐอเมริกา
ทับหลังภาพเทวดาประทับนั่งในซุ้มเหนือเศียรเกียรติมุข (หน้ากาล) แวดล้อมด้วยลายพันธุ์พฤกษา จัดแสดงอยู่ ณ พิพิธภัณฑ์ศิลปะเอเชีย เมืองซานฟรานซิสโก รัฐแคลิฟอร์เนีย ประเทศสหรัฐอเมริกา ในป้ายคําบรรยายโบราณวัตถุระบุถึงที่มา (PLace of Origin) ว่า ได้จากประเทศกัมพูชา หรือภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย (Cambodia on Northeastern Thailand) ซึ่งทับหลังชิ้นนี้ ได้มีลักษณะคล้ายกับทับหลังที่เคยประดับอยู่เหนือกรอบประตูปราสาทเขาโล้น ในพื้นที่อําเภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว ดังปรากฏหลักฐานที่เป็นภาพถ่ายในหนังสือศิลปะสมัยลพบุรี ที่ศาสตราจารย์ หม่อมเจ้า สุภัทรดิศ ดิศกุล ทรงนิพนธ์เมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๐
ภาพถ่ายปราสาทเขาโล้น อําเภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว ในขณะที่ยังคงมีทับหลังติดอยู่ที่ตัวปราสาท ปรากฏในหนังสือ ศิลปะสมัยลพบุรี ของ ศาสตราจารย์ หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล พิมพ์ครั้งแรกปี พ.ศ. ๒๕๑๐
ปราสาทเขาโล้นได้รับความคุ้มครองเป็นครั้งแรก โดยการประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานของชาติ ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๕๒ ตอนที่ ๓๕ เมื่อวันที่ 6 มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๗๖ ต่อมาจึงประกาศขึ้นทะเบียนอีกครั้งเพื่อกําหนดขอบเขตโบราณสถาน ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๐๑ ตอนที่ ๑๑๒ เมื่อวันที่ ๑๖ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๕๓๒ มีเนื้อที่ประมาณ ๒ ไร่ ๓ งาน ๒๕ ตารางวา
พุทธศักราช ๒๕๐๓ กรมศิลปากร โดยหน่วยศิลปากรที่ ๕ ดําเนินการสํารวจโบราณสถานแห่งนี้ พร้อมทั้งบันทึกรายละเอียดหลักฐานที่ค้นพบไว้ว่า “...สิ่งสําคัญที่สุดของปราสาทหลังนี้คือ วงกบประตูหินทรายสูงประมาณ ๑ เมตร หนาเกือบ ๑ ฟุต มีจารึกอักษรโบราณที่วงกบประตูทั้ง ๒ บาน แต่ส่วนหนึ่ง ของจารึกได้กะเทาะบุบสลายไป.... ทับหลังประตูหินทรายมีลวดลายใบไม้ ล้อมรอบ ตรงกลางมีเกียรติมุขมองเห็นได้ชัดเจน เหนือทับหลังขึ้นไปเป็นหน้าบันอิฐเผา ซึ่งมีลวดลายบ้างเล็กน้อย...”
พุทธศักราช ๒๕๑๐ ศาสตราจารย์ หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล ทรงนิพนธ์และพิมพ์หนังสือศิลปะสมัยลพบุรี ซึ่งมีภาพถ่ายทับหลังจากปราสาทเขาโล้น ประกอบในหนังสือเล่มนี้ด้วย
ปราสาทเขาโล้น ตั้งอยู่บนยอดเขาโล้น ที่บ้านเจริญสุข ตําบลทัพราช อําเภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว เขาโล้นเป็นภูเขาขนาดเล็ก ใกล้ชายแดนประเทศกัมพูชา
(จำนวนผู้เข้าชม 1046 ครั้ง)